Γur Aɛmer n Yiɣil n Zekri (III)

0
458
Dda Amer n Yighil n Zekri
Dda Amer n Yighil n Zekri

TAMURT – Lmulud yettmuqul taqeddact ar wallen, am akken anda itt-yessen, itt-yemlal yagi. Netta yuɣ lḥal, yettani-tt* kan ar wudem akken ad yessers tamuɣli-s, ad iẓer ma ttagnawit n lmerruk neɣ ttin n lzayer. Maca ima ahat ttamaziɣt maḍi ? Yeqqar-as: mačči imi tettmeslayt tagnawit kan dayen d taɛrabt i tella.

Llant aka tmaziɣin n Lmerruk xeddment d tiqeddacin ar Iqvayliyen di tebrani-nsen; yak ula d nutenti uḥwaǧent ad idiren ttilelliyin ! Deg iseggasen n sebɛin, tmanyin, xilla n taɛravin id-yemmaren ar Fransa am akken d-mmaren ignawiyen n tmazɣa sumata. Zik akin, ignawiyen-agi ttqejjimen deg Iqvayliyen mi d-ttasen ar Fransa ad xedmen.

Tignawiyin n lmerruk, ttbinent s lebɛed deg ṣṣifa-nsen, ruḥent ttimubrikin. Taqeddact ula d nettat attan tettmuqul Lmulud, allen-is ttreqriqent am tmes, udem-is dima yennecraḥ. Terwa azmumeg mara thedder d imsudar*. Akka i ylaq ad tili txeddamt n ttberna; yal amsider as-tefk lkar-is as-teddu deg lebɣi, ad teḥseb amzun n twacult-is. Taqeddact ilaq ad tili ddaw tlatin di tmeddurt-is akken ad taɛǧev irgazen.

Srusun-tent imɛallmen akken ad-ssekcement tadrimt ar leqjer. Lqanun: ad-teḍs i kra n ukelyan ara d-terr tewwurt ar daxel. Tagi tga melliḥet di ṣṣifa, maɛna tettbin d tamuɣrabit. Di laɛmer a ttan di xemsa u tlatin d asawen; akken-kan i tent beqqun imsudar. Acebbub-is temceḍ-it ar deffir am tjeḥniḍt n userdun, yettirriq mara d-ters fell-as tafat n tricitik, am akken tdehnit s laberyanti*, yettemsirqi u yettak-d tareḥt ttabaḥant mara tqerrbeḍ ara leḥnaḍ-is.

Imi-s icerreg qriv armi d imeẓẓuɣen, meqqer, annect n yimi usaku. Icenfiren-is d izuranen am wid n weqva*, ɣummen s zinaɣuc* d axuxi. Allen-is ttidewranin am uɛeqqa n uzemmur, yezzi-asent lekḥul af lecfur-ines; wissen ma ttaẓult* neɣ d lprudwi nniḍen?

Timmi-is tewzen, truḥ ttarqat, am izrig n wemru averkan, tṣubb, tetbaɛ iri n twenza-s s nnig wallen. Tamegreḍt ttarqat am tin n texsayt. Tidmarin-is qbebbint-d*, seḍmaɛent win ixussen neɣ yeffuden anect-a… Nettat, d bab n wexxam dduklen, d wagi i d iswi-nsen: A ttesseḍmaɛ imsudar akken as-d-ǧǧen azal n lqawa-as m’ara tt-id xellesen neɣ ahat, asen-tefk ayen ibɣa wul-nsen, maɛna “winna”, i widak is-yehwan kan, mačči i win tufiḍ…, i menwala. Akka i ttaqeddact n leqahwa, yal wa s nnuba-s ad yessarem, ad yeḍmaɛ ma ahat, wiḥsan…?

Kra-kan akka*, teɣli-d deg awal, Lmulud itt-iɛussen si tizgelli, akken ad iẓer ansi tamnaḍt n tlalit-is akken diɣen ad ibeggen ɣef tadra* n wedrum-is. Di lḥen n taɣect ak d wawalen i tesseqdac, tettɛekki af « ɛin », win n ugerjum. Yak d igebliwen ig tɛekkin af usekkil agi, yernu aɛekki agi n « ɛin », ar widak tekcem taɛrabt s waṭṭas, am umdan i iɣemqen deg temda n waman. Imdanen am wigi, iqerray-nsen qquren, tidyulujit n waɛraven tečča-ten. Tuɣalin ar udrum amaziɣ dayen i ywaɛren aṭṭas.

Mi ifuk tamuɣli ak ttqeddact, iḥṣṣa ansi-tt, d acu-tt, anwa adrum deg tekka, atg,… Yuɣal yettraju amɛallem ad yeflali, acku ibɣa ad t-iwali meqqar ansi s-d-mɣint wallen, ma zzat neɣ zdeffi? Iẓra yagi seg Iqvayliyen, maca iḥar at-iwali amek iga deg tilḥi-s, lhedra-s, atg… Maca ma s trumit i yhedder ur s-ittfiq ara ansi-t. Ilaq ad yemmeslay ak d uqbayli nniḍen s teqbaylit akken as-ifiq. Dɣa, winna ibedden ar yidis n sin n iferkan d Aqvayli. Lmulud ittaɛqal imdanen nneɣ xas ur ten yemlal ara di laɛmert.

Atan iḍall-d yiwen deg yiwen waduf* id yussan ar ṭṭerf tazelmaḍt
ukuntwar. Di lqedd aɛlay, udem-is ittak acbi ar urupiyan. Taqendurt-is tebra suffella n userwal, ttamellalt, aserwal-is d azegzaw am yiḍ. Rqiq icuref aksum, di tmeddurt-is azal n xemsin. Nwaḍer rekbent af wanzarin injeren ɣezzif annect ucaqur. Atan ikcem-d ar ukuntwar ula d netta, yekka-d zdeffir n tqeddact-is.

Iqubel imiren amsader aqvayli yellan gar iferkan; yenṭeq ar ɣur-s s teqvaylit. Aqvayli nni, yerra-yas-id ula d netta s teqvaylit. Lmulud lla yettaniten kan d acu ara i yṣiren tagara n wanect-a, acku mazal llan xilla seg wid i yettnaɣen tutlayt nneɣ akken att-nettu, att-neǧǧ akken an-neḍfer tin n medden. Tutlayin agi gant am ikabaren n tsertit, yal akabar ibɣa ad tḍefreḍ akken ad yennerni agemmun-is, ad yimɣur.

Mi myehdaren di sin, yiwen deg iberkanen yenna, ur iṣeḍḥa ur yenneḥcam, “Aɛmer, hedret-aɣ s tefransist akken an-nefhem ula d nekni….!” Lmulud yettmuqul kan deg-sen amek ara sen-d-rren iqvayliyen imi yewweḍ ar lḥerma d nnif-nsen. Dda Aɛmer amɛallem, imiren yerra-yas dumatu : »Ayen ɣef nettmeslay nek yid-s, yaɛna-aɣ kan nekni di sin ! aberkan baqi yettkemmil-as deg awal-is: « iiih, s tidett, maca ula d nekni nebɣa an-neḥsu d acu i theddrem gar-awen! ».

Syenna kan tenṭeq-d tqeddact, ula d nettat, tenna: “Mwa simu mari, mi jinikompri pa si kidi” (nek, d argaz-iw, yernu ur fehmeɣ ara mara yettmeslay ). Dinna Lmulud iẓra ayen akk ibɣa. Iḥder mi tarwa n teqvaylit kkren-d, ur wwin ara tama n wadda, qublen iɛdawen n tutlayt-nsen. Akka i d irgazen n tidett!

Akken d-yeḍra wannect-a, aqbayli nni ibeddel awal, irra ar ttqeddact ittmeslayt, ireḥḥel i tjebbujt ar tulmutt, akken ad beddlen ameslay ad uɣalen ar wayen nniḍen. Lmulud ixelles tafenjalt-is n lqahwa, yeṭṭef tawurt, yeffeɣ tufɣa iberriq*.

Amawal:

Aferki: Africain
amsader (imsudar): consommateur
aqva: écorce de chêne liège.
aduf: accés. Azreg yettawin ar anda ?
tadra: origine.
zinaɣuc (ḥmimuc): rouge à lévres
laberyanti: la brillantine

Qbeddint-d : sayante, provoquante, offertes et attirantes, ….
Kra-kan akka: en un laps de temps
yettani-tt: dévisager, mémoriser, etc,…

Quelques expressions:

i tjebbujt ar tulmutt: c’est sauter du côq à l’âne
yeffeɣ tufɣa iberriq: ne plus revenir. (neqqar diɣen: ssfer iverriq).

Ayen ɣer rriɣ tamawt:

1) Seg iseggasen 60/70: aɛraven-awal qqaren-d mara d-slen yiwen yettmeslay zzat-sen s taqvaylit neɣ tamaziɣt sumata , qqaren-asen : « Hedret s taɛrabt tutlayt taɣelnawt ! Berkat-aɣ tagnizit-nwen !

2) Seg iseggasen n 80/90: aɛraven-awal n Lzayer, qqaren-asen: Meslayet s taɛravt akken an-nefhem, nekni yak ur nefhim ara tantala ! (s tinna-nsen, nutni sawalen-as llehǧa).

3) Seg iseggasen 90/2000, ma tettmeslayeḍ zzat-s s teqvaylit ak d uqvaylit yernu ad yessusem. Qli-it ara d-iger iman-is. Ad iqqim deg rrif.

4) Seg 2000 ar tura: ak-d-ihedder s taɛrabt-is, kečč as-tettarraḍ s teqvaylit, imiren d netta ara k-yinin semeḥ-iyi ur fhimeɣ! » Tagara (fin).

Hand Berkouk

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here