IQBAYLIYEN di 1846 ‑ Amur amenzu: Aqbayli d ṭṭbayeɛ-is

8
289

Ger yimezdaɣ nniḍen n Lezzayer yemxallafen deg yiẓuran, Iqbayliyen d aɣref i yiman-is, s tidet yemxallaf yakk ɣef ccetlat nniḍen.

Aqbayli ad t-tafeḍ yeččur, d aεterri. Tafekka-s tettwanǧer akken yessefk. Lqedd-is sumata d alemmas kan. D axfafan deg leqdic. Ur yettcebbiḥ ara iman-is aṭas. Deg temẓi-ines, yennum lxedma, yedεen d leεtab.

Aqbayli ɣur-s aṭas n nnif. Maca nnif-is netta ur t-id-yettwali ara d zzux neɣ d taɣawsa ara d-yesken i medden akken t-tettwalin Waεraben. Aεrab, azal ur t-yesεi, yezmer ad yessirxes iman-is i wakken ad ɣ-d-yesqizzeb. Aqbayli yettaṭṭaf deg nnif-is, yettak azal i tirrugza. Ikennu i wid t-iɣelben, maca werǧin ad t-twaliḍ yesserxes iman-is.

Aqbayli ur iḥemmel ara tamεict umenṭer, tawacult azal-is meqqer ɣur-s. Tayri-ines i tmurt tettεedda akkin i tilas.

Yettaṭṭaf deg wawal-is; ma yella yettwaqqen s wawal, syinakkin yufa ur yeffiɣ ara fell-as, yezmer ur t-ixeddem ara, maca ad d-yeffeɣ εinani yerna s tezdeg. Dacu kan, ma yeggul d awezɣi ad yeḥnet.

Yeṭṭafar ayen i s-d-yenna ddin-is, maca ur yelli d ameṭṭarfu. Nezmer ad t-neḥseb, s tidet, d netta i d imserreḥ yakk deg yinselmen deg temsalt n ddin.

Inebgi-ines yettarra-t nnig uqerruy-is; ɣas d aεdaw-is, ur t-ixeddeε ara skud seddaw leεnaya-s i yella. Ṭṭbiεa-s theyya yakan i wakken ad tger iɣallen i tɣerma, yettak azal daɣen i yat tɣerma mi ara s-tettunefk tegnit ad ten-ixaleḍ.[[“Aqbayli yettak azal i yat tɣerma mi ara s-tettunefk tegnit ad ten-ixaleḍ, atg., atg.”

Tura ad d-nefk tbut ɣef wayen d-nenna akka s yiwet n tmacahut yettwassnen.
Deg waggur n duǧember 1830, yiwet n teflukt tarumit i d-yewwin sselεa seg Marsay ar Lezzayer, tezder, wwint-id waman ɣer ceṭṭ n Bgayet n wadda. Azgen n wid yellan deg-s mmuten; ayen d-yegran rewlen syawesya. Yiwen seg-sen, M. B…, yemlal d wemɣar n yiwet n taddart n tama-nni, yerra-t seddaw leεnaya-s. Ayen yeqqim dinna yakk, almi d aggur n furar, yiwen ur t-yennul, ur t-yuɣ wacemma. Akken ɣ-d-yenna ccix Ḥemmu Sliman, d imḍebber-amatu n Lezzayer i d-yuɣen tilelli n M, B.. akked win d-yesselḥan taflukt-nni, ula d netta yemneε seg tmettant, yewwi-t umɣar n taddart nniḍen, yetthella deg-s akken yessefk.

Ccix Ḥemmu Sliman yella ɣur-s yiwen n mmi-s, ad yesεu 20 iseggasen, yeḥrec nezzeh, yuɣal d amdakel n yinebgi n baba-s. Yesselmed-as kra seg ddeεwat i Muḥemmed, dacu kan iḥettem fell-as ula d netta ad s-yesselmed kra seg ccna irumiyen. Deg drus n wussan kan, Saεid Uḥemmu yessaweḍ icennu akken yessefk sin ifyiren imenza n la Marseillaise. Dɣa, deg yiḍ mi ara ttqessiren, M. B… ideεεu i nnbi s leεyaḍ, Saεid yettarra-yas-d s usefru-nni : aux armes citoyens…

Saεid Uḥemmu yusa-d ɣer Bgayet deg useggas n 1934, i wakken ad iwali amdakel-nni-ines i yuɣalen yezdeɣ dinna. Imi mlalen, yeɣli ger iɣallen-is, yettru imi t-yeẓra i tikkelt nniḍen. I wakken ad s-d-yesken belli seg wasmi d-yeffeɣ seg wexxam-nsen d netta yezga yettmektay-it-id, yecna-yas-d isefra-nni n la Marseillaise; yenna-yas-d belli icennu-tt yal ass deg taddart-is ilmend n usmekti n wemdakel-is.
]]

Aqbayli mazal-as akken kra seg yir ṭṭbiεa-nni n umuḥuc, maca d netta i d Aferkiw amezwaru i izemren ad d-yaẓen ɣur-neɣ. Ad yidir s wer aɣbel ger Irumiyen, mi ara yezg yid-sen.

Aqbayli d axeddam nezzeh; d afellaḥ lεali, yettεeddal ccan i yiḥerqan-is, yessefrak-iten akken yessefk.

D uḥdiq i d-yefka rebbi deg-s, yettseggim s leḥruciya kra yellan d lḥirfa i yeḥwaǧ i tudert n twacult-is akked tfellaḥt-is. D netta i d-iẓeṭṭen iceṭṭiden-is d ibeḥnuqen yakk yeḥwaǧ. Ad naf ɣer Yeqbayliyen tisyar n lfarina, lemεeṣrat uzemmur, anda d-ṣenεen timekḥal d ijenwiyen; d nutni i d-ixeddmen i yiman-nsen sslaḥ mi ara ruḥen ɣer lgirra; deg kra yellan d lεerc ad tafeḍ aḥeddad, rnu xeddmen-d daɣen ttawilat n tfellaḥt. Bennun akken yessefk ixxamen-nsen akked imukan-nsen n lxedma.

Iqbayliyen ḥemmlen nezzeh iṣurdiyen; deg yal taddart ad tafeḍ yuget leḥsab ɣef yedrimen. Imerkanṭiyen reṭṭlen i wid yeḥwaǧen i tfellaḥt neɣ lḥirfa-nsen, d acu kan d ireṭṭalen ara d-yuɣalen s lfayda meqqren.

Iqbayliyen ttmilen nezzeh ɣer tnezzut (asiǧǧew), tikwal d ṭṭbiεa, tikwal terra tmara. Mi ara d-ɣellten nnig n wayen ḥwaǧen, ad ten-tafeḍ yakk ttnadin berra i temnaṭ-nsen i wanwa ara ssiǧǧwen zyada n lɣella-nsen. Dɣa, ttsewwiqen yid-neɣ s tefses, s wer aɣbel, yiwet i wakken ad d-rebḥen idrimen iɣef rɣan, tis-snat i wakken ad d-aɣen tiɣawsiwin i ten-ixuṣṣen.

Ur tufiḍ n tɣuri i yellan ɣer Yeqbayliyen; tussna yakk i yesεan d cwiṭ-nni n leqraya d tira n tutlayt taεrabt. Tameslayt-nsen dɣa temxallaf aṭas d tutlayt-a. Taqbaylit-nsen tefruri-d, mebla ccek, seg tutlayt tamenzut n tmurt-a ngum (uqbel) anekcum n Waεraben.

Iqbayliyen ur s-ssinen ara i tujjya; mi ara ttwiqerḥen sdaxel-nsen seg kra n waṭṭan, sexdamen aman n teḥcicin i wakken ad ḥlun. Ula d nniya-nsen ttamnen tessujay-iten, dɣa ttemyennan s wemqat ayen s-d-yenna wemrabeḍ i umuḍin. Ur ssinen ara daɣen d acu iwumi qqaren “afeqqer” (chirurgie); ad d-nini yella ufeddix ara seḥlun: Ad ssefsin lejbar neɣ akebri deg zzit uzemmur. S trusi akked werway (reggi), ad t-id-sufɣen am urekti, ad t-ḍlun ɣef yiffer n yifit (tineqlin, tiεemriwin…) neɣ n useklu nniḍen; syinnakkin ad t-qqnen i ufeddix-nni, Rebbi ad yeg ayen yegran.

8 COMMENTS

  1. Seg zik d Leqbayel d aɣref i yiman-is, ɣur-sen tamurt tin iwumi semman Tamurt n Leqbayel, Aεraben ssawalen-as « Blad Leqbayel », Irumiyen llan qqaren-as « Le Pays Kabyle ». Ass-a, nufa-d iman-nneɣ nefsi ger Waεraben, nezder deg WEΓREF ADZAYRI, yexleḍ Ceεban d Remḍan, tamurt-nneɣ tuɣal d « Tamnaṭ n Leqbayel », « Manṭiqat Al-Qaba’yil » « Région de Kabylie »…Wissen d acu i ɣ-d-yessawḍen ɣer liḥala ideg nella akka tura?

  2. Seg zik d Leqbayel d aɣref i yiman-is, ɣur-sen tamurt tin iwumi semman Tamurt n Leqbayel, Aεraben ssawalen-as « Blad Leqbayel », Irumiyen llan qqaren-as « Le Pays Kabyle ». Ass-a, nufa-d iman-nneɣ nefsi ger Waεraben, nezder deg WEΓREF ADZAYRI, yexleḍ Ceεban d Remḍan, tamurt-nneɣ tuɣal d « Tamnaṭ n Leqbayel », « Manṭiqat Al-Qaba’yil » « Région de Kabylie »…Wissen d acu i ɣ-d-yessawḍen ɣer liḥala ideg nella akka tura?

  3. yiwen,sin yehves di tlata,anect-a nezmer aten-seles &ef uqvaili.yiwen d’axxam-is,sin ttaddart-is,d&a &er zdat ulac.as-a akken an qqim d’iqvailiyen ilaq-a& an kkemel lehsav d’asawen,taddart as-aggi drus,tellaq tedukli n’tuddrin &ef tmurt,ma ulac tamurt,ur tezmir attili taddart..a wi yuffan yal taddart ad effekk yiwen yemddebber akken ad xedmen le comité n’t&iwant ar ad-yarun leqwanen amek ara lehunt tudrin,akka tura,atan d’abbazar.yalwa yeqqar d’nekk igg snen.

    • Ur nezmir ara ad neddukel ma yella ur nessin ara iman-nneɣ, ma yella ur neẓri ara amek i iga weɣref Aqbayli. Amagrad-a d tamuɣli Urumi, d tamuɣli uberrani. Tessefk-aɣ tin n mmi-s n tmurt. Yessefk imusnawen-nneɣ n tmetti ad ɣ-d-ssufɣen idlisen, tizrawin ɣef uɣref-nneɣ. Daɣen, lemmer d lebɣi, yessefk ad ten-id-ssufɣen s teqbaylit akken ad nefhem s tefses ayen ara ɣ-d-mlen. Ahat akka, azger ad yeεqel gma-s s tidet.

      • a zik a berkus,ulac a&ref aqvaili,llant tudrin,laarac,idrumen,maena ur mxallafen ara s’wattas.ma ‘ d&ref laemer newwidd.
        d’ayemi ur-d mezgge& ara akkw ttekti yaggi inek,iqvailiyen as-aggi,sean swacu ar avdun tikli,ur nezmir ara an kkemek akkaggi di tufra »la clandéstinité ».win ar ad yarun ne& ar ay ye&ren s’teqvailit,ilaq az-d ivan wuvrid yesufu&.iwanct-a,ilaq tutlayt attilli ttunsseivt.nezzra di ldzair d’el muhal,ne& ahat akka 10 n’leqrun,maena di tmurt tezmer tutlayt ne&,swas-a,attilli tunseivt.

  4. yiwen,sin yehves di tlata,anect-a nezmer aten-seles &ef uqvaili.yiwen d’axxam-is,sin ttaddart-is,d&a &er zdat ulac.as-a akken an qqim d’iqvailiyen ilaq-a& an kkemel lehsav d’asawen,taddart as-aggi drus,tellaq tedukli n’tuddrin &ef tmurt,ma ulac tamurt,ur tezmir attili taddart..a wi yuffan yal taddart ad effekk yiwen yemddebber akken ad xedmen le comité n’t&iwant ar ad-yarun leqwanen amek ara lehunt tudrin,akka tura,atan d’abbazar.yalwa yeqqar d’nekk igg snen.

    • Ur nezmir ara ad neddukel ma yella ur nessin ara iman-nneɣ, ma yella ur neẓri ara amek i iga weɣref Aqbayli. Amagrad-a d tamuɣli Urumi, d tamuɣli uberrani. Tessefk-aɣ tin n mmi-s n tmurt. Yessefk imusnawen-nneɣ n tmetti ad ɣ-d-ssufɣen idlisen, tizrawin ɣef uɣref-nneɣ. Daɣen, lemmer d lebɣi, yessefk ad ten-id-ssufɣen s teqbaylit akken ad nefhem s tefses ayen ara ɣ-d-mlen. Ahat akka, azger ad yeεqel gma-s s tidet.

      • a zik a berkus,ulac a&ref aqvaili,llant tudrin,laarac,idrumen,maena ur mxallafen ara s’wattas.ma ‘ d&ref laemer newwidd.
        d’ayemi ur-d mezgge& ara akkw ttekti yaggi inek,iqvailiyen as-aggi,sean swacu ar avdun tikli,ur nezmir ara an kkemek akkaggi di tufra »la clandéstinité ».win ar ad yarun ne& ar ay ye&ren s’teqvailit,ilaq az-d ivan wuvrid yesufu&.iwanct-a,ilaq tutlayt attilli ttunsseivt.nezzra di ldzair d’el muhal,ne& ahat akka 10 n’leqrun,maena di tmurt tezmer tutlayt ne&,swas-a,attilli tunseivt.

Comments are closed.