Tamuɣli ɣef uzɣuzer

0
251

Ar leḥsab n umeddakel agi nneɣ Albert Memmi, azɣuzer* ur yuḥwaǧ ara ad ifeccec* akken ad yesseɣli af wiyaḍ bac aten-yaεzel. Tamxaleft-ines*, ur tuḥwaǧ ara akken ad d-sbeggen iman-is, ad d-ttuεeggen am usenǧaq*at-walin medden: llsas ines ires ɣef tmezdart* n wiyaḍ, widak it-ixulfen. Tucḍa ar wennar n uzɣuzer, yeshel ɣef yiwen akken ad yemmil ɣer-s, ar daxel-is. Amek ar yesber umdan ɣef ulɣib* i isehlen maḍi ? Wagi d ayen ur nhellek win u ɣur deg i d-iffeɣ, imi yebna af lexsar, n uṣṣubbu n lɣir ddaw. Anwa ara yagin beqqu yagi i ysehlen s waṭṭas*.
Llan kra, akken ad d-ibin nnig wiyaḍ, ad d-yali af tuyat n medden, af wid yettwaḥeqren Izɣuzran*,akken ad ḥussen iman-nsen meqqerit, ilaq ad alin af tuyat n wiyaḍ. Dagi nefhem tura acimi i d textiṛin, i ffernen tiɣtast* tiseknatin*, tiẓuḍratin, tidak i d-yefkan iman-nsen i tyitwin mebla ma rran-d*. Azɣuzran* ittruḥ s ugnug* ar umeḥquṛ*. Yella deg awal : « yeshel ad ternuḍ tawaɣit* i ugeswaḥ* ». Werǧin, d awezɣi ines la, ara nsell yiwen af uzɣuzer mgal* Amarikani, Ajapuni, Aglizi neɣ diɣen ula mgal Almani; acku, widak agi d irgazen i iǧehden, i ibedden af tigruma* tinezmarin*; maεna azɣuzran akken ad yeg talekt* ines, ittruḥ ar widak i ihezlen, widak yesseɣli umezruy. Ineggura deg tezrart*, n tmeqyast n talsa*.
Ilaq-as i wemdan,diɣen ad iḥader s tuccḍa af ayen yaεnan tilist n uzɣuzer agi. Ur ilaq ara yiwen ad ittwakellex, am kra n mgal izɣuzranen* inafrayen* i yessefqaεen anda yewwi-d a neḥḥader ur nɣelli ara am yizan deg leɣlaḍ n wanect-a. Am akken nezmer ad d-nebder: asexdem s usukay* n uzɣuzer.
Ttejribat-inu di Fransa.
Ila di Fransa anda imdanen iεedda fell-asen uzɣuzer, deg-sen yiwen d nekk s yiman-iw. Aqli-n d segwid agi fi iεedda miḥyaf. Deg iseggasennni n 70, imanagen d inelmaden n TferkaTaɣerbit, iwumi ssemman «Aεraben » ; tilawin d tullas tifransisin akken ma llant ttagint ad gnent, ad ddunt d imanagen d inelmaden nneɣ sumata. Maca di tallit nni illa lexzin* i icudden xilla ar usdurneɣ* nni nekkni d ugdud afransis.
Tagi d sebba kan id d-ufan akken ad d-rren fell-aɣ ḍlem n tuffɣa, ugaǧǧin-nsen deg tmurt n Lzayer i ǧǧan mebla lebɣi-nsen. Ihi anecta d sebba tameqrant imi urzenaɣ ddaw n uḍar nsen. Mara yili yiwen yettwaḥqer, yettwaεlq ar wiyaḍ, win i d-yusan seg wigi at-yerkeḍ at yerr amzun am akken mačči d amdan. Af anect-a i d-nniɣ sennig agi: « xas d aklucar a k-id-yergem ma yella zzat n watmaten-is.
Maca, azɣuzer agi yeqsed kan izayriyen sumata, xas akken mara d ttmeslayen qqaren: « les arabes ». Imerruken d itunsiyen d iberkanen tettazgal-iten kra n wayen ttidiren n tmuḥeqranit i ttidiren izayriyen. Amma deg uxeddim n lluzinat zzat n lcaf, amma deg icantiyen yeḍra lbaṭel d timuḥqranit mgal imanagen d inelmaden iqvayliyenneɣ d waεraven n Lzayer.
Aεraven n Lzayer, ula d nutni ufan-d iman nsen i iḥuzan deg tlemmast, akter n Iqvayliyen, azɣuzer i d-iɣlin fell-aɣ. Nekni s Iqbayliyen, d taḍfirt* s 130 n iseggasen n Franse, s yenn, si 62, nesεedda azɣuzer n izayriyen iwumi neqqar « Aεraven-awal ». Ihi di tmurt n Lzayer, aεraven agi ddren d nutni i yeqwan, mi d-wwḍen ar Frana, ufan-d iman-nsen am akken ddren Iqvayliyen di tmurt n Lzayer: drus yid-sen.
Di Lzayer, qqaren-aɣ : « qbbayli fayeḥ, qbbayli kerruc, atg ». Di Fransa, d izukar i yellan ttwaregamen d imenza af nekni, maca nekkni nella qbel kulleci d Iqbayliyen, maca d izayriyen. Tawaɣit nneɣ nekni: nesεedda rasizm n waεraven, imi d Iqvayliyen i nezwar, di Fransa nesεedda rasizm imi nella d izayriyen. Imiren i d-innulfa wawal agi iqqaren Iqvayliyen imesdurar n Fransa : « Nekkni s waεraven ». Acku akka iɣ-ssawalen ifransisen imiren. Maεna akken izukar* ur d-ttafen ara iman-nsen di rrif, d iwḥiden.
Zik mara tettmeslyeḍ ula steqbaylit, ar urumi qqaren-d : « Ah, theddrem taεrabt». Kra n Iqvayliyen mara heddren s tutlyt nsen, qqaren-asen ifransisen: « je parle arabe, tu comprends l’arabe ? Ayagi dayen yeḍran deg lweqt qbel 1980.
imeslayen
Azɣuzer : racisme. Azɣuzran : raciste. Ifeccec : vanter. Tamxaleft : supériorité. Tmezdart : infériorité. Asenǧaq : drapeau. Ulɣib : vice. Uṣṣubbu : rabaisser. Izɣuzran : racistes.Tiɣtast :victimes. Tiseknatin : désignées..Tiẓuḍratin : résignées. Rran-d : riposter.Ugnug : d’instinct. Umeḥquṛ : opprimé. Tawaɣit : malheur. Ugeswaḥ : malheureux. mgal: antiTigruma : nations. Tineszmarin : puissantes. Talekt : triomphe. Tazrart :chainon.Tmeqyast : cerceau. Talsa : humanité.Inafrayen : sentimentaux. Imgalizɣuzranen : antiracistesAsukay : abusif. Usdurneɣ : colonialisme. Ttaεrebit : arabisme. Tisnukta : idéologies.Izukar :Berbères arabisés. Tasnuktatamuzɣant : idéologie berbériste. Izukar: arabophones