Aɣnas Amaziɣ di Murakuc ed Dzayer: zeg udelsan ɣer usertan

0
2183
Tamazight
Tamazight

Ami dd-tlul tɣawsa Tamaziɣt tatrart deg iseggusa 60en ed 70en di Murakuc ed Dzayer, ssentan yimeɣnasen Imaziɣen ssawalen ɣef Tmaziɣt zi teɣmert en yidles waha (ukan).

Řexdenni (ɣakudann), wer din ttuɣa yelli yijjen zeg-sen yetteqqen Tamaziɣt ɣer tsertit. Wer din ttuɣa yelli yiǧǧen yessawal ɣef usidef en tɣawsa Tamaziɣt niɣ tutlayt Tamaziɣt di tuzna (le discours) tasertant tamurant di Murakuc niɣ di Dzayer. Akk ayen ɣef ttuɣa ssawalen: tutlayt Tamaziɣt, amareg Amaziɣ, tamedyazt (asawi), tinemmeswaḍ (les traditions), ed yizerfan Imaziɣen izaykuten.

Maca awarni ca en 50 iseggusa en “tuzna Tamaziɣt tadelsant” nni, jar 1960en ed 2010en, tuzna Tamaziɣt tessenta ad temmeskel imik es yimik (cwayt awarni cwayt). Yessenta weɣnas Amaziɣ ad yemmutti zeg “udelsan” ɣer yiṣorifen imezwura en “usertan”. Zzat i ɣa nadef (nekcem), deg umagrad a ɣer “tuzna tasertant Tamaziɣt” yeqqen-dd (ilaq, yuccel) ad nerzu ad nessen mayemmi (max) mmoṭṭyen ca en yimeɣnas Imaziɣen zeg “udelsan” ɣer “usertan”. Rni-dd ɣef-s ad nẓer mayemmi ttagin aṭṭas imeɣnas en Timmuzɣa ad adfen di twuri tasertant.

Mayemmi yuccel a nemmuttey ɣer weɣnas asertan es Tmaziɣt?

Afad (ḥuma) ad nessidef (ad nessekcem) tutlayt Tamaziɣt di tmenḍawin ed tudert tasertant en Murakuc ed Dzayer am d-tutlayt tasirant (langue officelle), armud adelsan wer yewdi (n’est pas suffisant).

Yuccel (ilaq) ad adfen yimeɣnasen ɣer twuri tasertant afad ad mezɣen ɣef tutlayt Tamaziɣt ed tmagit (tanettit = identité) Tamaziɣt en weɣref. Awanak Amurakucan yugi zi řebda (lebda, aliḍ) ad yessekcem Tamaziɣt di tmenḍawt arami d-2011, minzi (acku) imeɣnas en Tmaziɣt wer ɣer-sen ttuɣa yelli wedwas asertan. Timesmunin tidelsanin wer zmirent ad ssiwḍent awal ɣer tenbaḍt. Wer zmirent ad ggent asikel (la pression) ɣef tenbaḍt. Yuccel i yimeɣnas en Tmaziɣt ad adfen ɣer wemni (abeṛlaman), sadu yikabaren isertanen Imaziɣen, afad ad mezɣen ɣef tutlayt ed tnettit nneɣ.

Mayemmi ttagin yimeɣnasen ad kecmen tawuri tasertant di Murakuc ed Dzayer?

Murakuc llan dey-s ugar en 30 ikabaren isertanen. Azyen ameqqṛan nsen ttuɣa llan d-imegzar (les ennemis) en tutlayt ed tmagit Timaziɣin ar 2011. Akabar awlawal (asuf = unique) iy ttuɣa imezzɣen ɣef Tmaziɣt la yella d-Akabar Adimoqṛati Amaziɣ Amurakucan (KDMM / PDAM) sadu tselwit en mass Ḥmed Adɣirni. Akabar a yegdel it Weɣlif en Wegnes Amurakucan (deg wakud en Cakib Benmusa). Řexxu (ɣilad / imira) di 2016 wer nessin mayen ɣa yemsaren i tɣawsa Tamaziɣt deg wussan ed yiseggusa dd-yettasen, minzi (acku) imeɣnas Imaziɣen msebḍan aṭṭas, wer ɣer-sen telli ca en tiẓri (une vision) i wadimal (le futur). Maca mayemmi wer kkaren yimeɣnasen ad ggen ijen (yiwen) ukabar asertan nneḍni? Ar meřmi ɣa yeqqim Eřmexzen (Awanak, Adabu) yetteqqen aha igeddel deg yikabaren Imaziɣen ed tmesmunin Timaziɣin?

Elmexzen (adabu) wer izemmar ad isiɣi yetteqqen aha igeddel deg yikabaren i waliḍ (lebda), acku amaḍal abeṛṛan (iniriyan) ad ɣef-s yesɣuyy. Malla zemmaren Yimaziɣen ad ggen timesmunin tidelsanin asel (nnehřa / war) turagt en Eřmexzen, mayemmi (maxef) wer zmiren ad ggen ikabaren isertanen Imaziɣen imaynuten asel turagt en Elmexzen?!

Akabar asertan Amaziɣ wer d-as yuccil (maci labudd) ad ɣer-s yili deg yizwel nnes (isem nnes) awal “Amaziɣ”. Timmuzɣa en ca en ukabar teqqim-dd deg yimenzayen nnes (ses principes).

Maca (imil) mayen nessen nican es tidett: malla qqimen yimeɣnasen en Tmaziɣt wer ɣer-sen yelli yijen (yiwen) ukabar asertan Amaziɣ, niɣ cigan ikabaren isertanen Imaziɣen, wer nzemmer ad nssiwel ɣef ca en “tuzna tasertant Tamaziɣt” ay izemmar weɣref Amaziɣ / Amurakucan / Adzayri ad iẓer aha ad isel!

Timesmunin tidelsanin Timaziɣin, wer zemmarent ad adfent di twuri tasertant. Nitenti ad qqiment aliḍ (lebda) deg usayes en yidles ukan (waha).

Di tmesmunin tidelsanin, imeɣnas zemren ad ssiwlen xef tsertit. Maca ur zemmaren ad ggen (ad sekren) tasertit! Inni yetteggen tasertit d-inni (walli) iy yellan deg yikabaren isertanen, niɣ (neɣ) deg obeṛlaman, niɣ di tenbaḍt!

Di tmesmunin tidelsanin, tasertit d-awal, d-amsawal, aha d-axemmem! D-aswingem!

Deg yikabaren isertanen, tasertit d-timeggit, d-tigawt! D-asekkir!

Abrid ɣer zdat

Malla nexs ad nessiwel tidett, tuzna tsertant Tamaziɣt wer ɣer-s yelli wudem iy nzemmar marra ad nẓeṛ nican. Tuzna tasertant Tamaziɣt wer tet nettwili deg usayes unbiz amuran (national).

Nettwařa ɣas timesmunin tidelsanin deg yimadden ed yidrizen imuranen am 01 May ed Useggʷas Amaziɣ Amaynu en 13 Yennayer, mani kessin midden icenyalen (les drapeaux) ed tillaf ttarin ɣef-sen mayen ttettaren zeg Uwanak Amurakucan. Nẓarr ict (yiwet) tuzna d-tasertant en yijen (yiwen) wanaw nneḍni deg “Umussu Arifan en Tafulmanit”, yessawal ɣef “aɣref Arifan” ed “amdan Arifi” ed “tutlayt Tarifit”!! Maca, maci d-wa d-abrid.

Neccin nra (nexs) ict tuzna (un discours) Tamaziɣt ay yesmunan Murakuc ed Dzayer am d-aɣref Amaziɣ zi Ṭanja ar Legwira aha zi Tizi Wezzu ar Tamenɣast, zi Taknara ar Siwa. Akabar Adimoqṛati Amaziɣ Amurakucan, yeqqen it Eřmexzen, uca zi řexdenni wer zey-s nesli aṭṭas.

Ikabaren Imaziɣen imaynuten?

Wer nessin ma llan din yiwdan ay yettxemmamen ad ssentan ijen (yan, yiwen) ukabar Amaziɣ amaynu, awarni ukabar en Adɣirni. Maca taɣawsa Tamaziɣt tuser (teḥwaj) ugar en yijen (yiwen) ukabar iy ɣef-s ɣa imezɣen. Llan din yimeɣnas Imaziɣen ɣer-sen tiketwin tisertanin aha tiẓelmaḍin. Llan yinneḍni ɣer-sen tiketwin tisertanin tiyeffasin. Ina wer zemmaren ad munen sadu yiǧen (yiwen) ukabar asertan! Yuccel ad din ilin yikabaren Imaziɣen iẓelmaḍen, iyeffasen, inammasen, inemlayen, izizawen, ikabaren en twuri, ikabaren en yilelliyen… atg, am akk timizar en omaḍal.

Yeqqen-dd ad din ilin es wudrus 3 niɣ 4 niɣ 5 ikabaren isertanen mezzɣen ɣef taɣawsa Tamaziɣt ed Yinezgan en Wemdan (Droits de l’Homme) zi wayeffus asertan, zeg oẓelmaḍ ed wammas, …atg.

Es manaya iy din ɣa tili yict (yiwet) tuzna d-tasertant aha d-Tamaziɣt tedwes aha tzemmar ad tessiweḍ Murakuc, Dzayer ed Tmaziɣt ɣer wannej, ɣer ufella!

Yiwet tuzna tasertant aha Tamaziɣt iy ɣa yesdewlen iwanaken ar-dimoqṛatiyen en Murakuc ed Dzayer, d-iwanaken idimoqṛatiyen aha d-Imaziɣen sadu ufus ed tenbaḍt en weɣref Amaziɣ en Murakuc ed Dzayer.