T​u​tlayt nneɣ ad seččay aɣrum​

0
4107
Tutlayt
Tutlayt

​Ulac kra n lɛiv ma n cud​d tamsalt n weɣrum ar tutlayt n tmaziɣt (teqvaylit). Acuɣer ? I wakken tutlayt nneɣ ad tesɛu amkan-is am nettat am tutlayin nniḍen, ilaq as-nefk azal, azal tuklal, ad teṭṭef amkan-is deg wegni n tdamsa* ak d lehna*. Amer nufa tili widak akk i iqeddcen deg yedles n tamaziɣt neɣ taqvaylit ad afen iman-nsen, « ad ččen aɣrum » am wid i iqeddcen ɣef tutlayt taɛravt tasɛudit* d tiyaḍ.

Ma ulac ad taf iman-is di rrif am tvujilt mebla imawlan, acku xilla n iqvaylien, n Imaziɣen, mazal ur tuɣ ara amkan ilaqen deg wulawen-nsen (01) ɣas akken ayen din n yergazen i yettwajellden*, yefkan tudert d wakud-nsen* akken ad teffeɣ deg ṭṭlam.
Γef ayagi, i ilaq-asen at-tedrim*, at-n uṣurdi* ad gren iman-nsen ɣer wennar, akken ma tella lfayda ad ifriren yeɣmisen s tmaziɣt, s teqvaylit. Imḍebbren n tezrigin* a d-fken afus i usufeɣ n yedlisen.

Maca, aql-aɣ deg teswiɛt i yexxulfen tidak i yɛeddan, acḥal n widak ara k-yinin : « d acu ara txedmeḍ s tmaziɣt ma tessneḍ-tt » ? Yiwen yenna-k seg iseggasen nni n tesɛin : « taqvaylit ad lemdeḍ akken ad d-tekkseḍ tikermusin » ?. Lmaɛna-s : mačči d tulayt iseččayen aɣrum.

Akken ad d-tedher, ad d-yeflali yedles nneɣ, win yettarun ad yečč aɣrum, win yessefruyen ad yečč aɣrum, win icennun (02) ad yečč aɣrum (01), win yettarun amezgun ad yečč aɣrum am netta d wiyaḍ i yqeddcen deg iḥricen nniḍen.
D wagi i d abrid deg ara neddu ma nebɣa ad tt-id-nessufeɣ deg uẓekka deg is-thegga tegrawt n Ujda seg asmi yeffeɣ amaḥres * afransis* .

Yal ccɣel iteddu s tedrimt; akka i yella lḥal, akken leqdic ɣef tmaziɣt ad d-yufrar s wazal-is. ulac ayen d-ittasen s ulac. S waya leqdic n menwala* ur yettili u diɣen ulac widak ara k-yinin : « taqvaylit ur seččay ara aɣrum », acku, akka i tetteddu ddunit, ilaq imeɣnasen ad zdin iɣallen-nsen akken ad tekcem, ad tezdeɣ ulawen, akken Iqavliyen d Teqvayliyin, as-fken azal-is u ad tt-zerɛen deg ulawen n twaculin-nsen.

Ass-a, mazal Iqvayliyen d Teqvayliyin yettidiren di lɣerva, « vrant i ṭṭvel deg aman » akken qqaren. Ilaq-asen ad selmaden tutlayt taqvaylit i tarwa-nsen i d-yettlalan akken azekka Iqvayliyen ad qwun u ma qwan-d ad gen afud, afus d ttawilat i tmurt n Iqvayliyen akken azekka ur tettuɣal ara d aẓekka i lǧil i d-yettekkaren. Tanmirt.

Amawal :
tadamsa : n f sing. économie
taɛravt tasɛudit : langue d’Arabie.
izukar : n m plur. personne ayant fait le choix de l’idiome arabe.
imṭurniyen : n masc plur. personnes ayant choisi le camp opposé aux siens. Dans le passé ce terme désignait ceux ou celles ayant opté pour les colons.
lehna : paix, tranquilité
yettwajellden : v. jelled. maltraités, torturés, faire subir des sévices,…
amaḥres imeḥres : n masc sing. colon français
menwala : n masc sing. ordinaire, médiocre, etc,…

Lemaɛna deg wawal :
01) Ayagi ivan-d anida di tmurt n Iqvayliyen, llan imawlan i yugin akken dderya-nsen ad llemden tutlayt n tamaziɣt neɣ n taqvaylit. Ayen din n yergazen i yemmuten, yuzzlen, nnuɣen fell-as akken ad tidir, ad teffukti armi ass-a tekker-d ccetla* i yugin tutlayt-nsen.

Tagi d tutkas n sser, d lɛar, d ccuha i d-yennulfan d tamaynut. Anida ara twalim belli « amdan ur nettaẓ ara ar zzat, ad yettuɣal ar deffir ». Ass n wass-a, ajeǧǧiḍ n waɛrav-azayri atan iga imɣi deg allaɣ n twaculin yeddan yid-sen s wudem n ddin n Waɛraven.

Am akken twalam, tutlayt tasɛudit d tin i iteddun s tidyulijit (am tkerrust d lmazut). Iswi n imḍebbren n tegrawt n Ujda akk d at iččumar teẓẓun lkerh deg ulawen n tfamilin tiqvayliyin yeddan deg ubrid n ddin ineslem asalifi, awehhabi, atg,…. Llant twaculin ur d-wwint ara s lmendad akken d akellex i ten-ttkellixen izukar* neɣ imṭurniyen*. Am akken iḍelli llan wid yeddan d urumi ugin laṣel-nsen, am akken ula d tura, llan ixannaven yeddan d ucengu i d-ibedden, yettkellixen s wudem n ddin ineslem.
02) Ass-a d anazur aqvayli ur irebbeḥ ara tadrimt s leqdic ines, acku iqwa lpiratag n CD-nsen. Acimi tawaghit am ta ? Acimi ula d ikumirsiyen ddan deg ubrid agi ?

Expression du jour :
Vran i ṭṭvel deg aman : laisser tomber, s’en foutre, abandonner la partie. Être décourager, se débiner.

Tarwa-nsen ur tettakay ara deg leqdic n imawlan-nsen. Tutlayt-nsen ur s fkan ara azal, maca vdut tazwara deg imawlan-nsen. Dagi tilawin fkant tawaɣit tameqqrant imi ur sselmadent ara taqvaylit i warraw-nsent

Hand Berkouk