Aḥareb ɣef tutlayt nneɣ

0
1015
Taqbaylit
Taqbaylit

TAMURT – Aqlaɣ a n tezzi n tenneḍ deg wawal ɣef tutlyt nneɣ u mazal. Illa neqqar-it-d yal tikelt : « win yebɣan taqbaylti ad yelmed tira-s » neɣ «win yebɣan tamaziɣt ad yissin tira-s ». Maca, ar tura, xilla deg Iqbayliyen d Teqbaylin d imaziɣen sumata, mazal qqaren-aɣ-id : « aaah, mazal ur sineɣ ara ad aruɣ…. », « dayen nekk tura meqqreɣ », atg,,… » Wayeḍ : « A s tidett, maca ur stufaɣ ara akken ad lemdeɣ tutlayt iw »,… Imeslayen agi, nsell asen di yal tikelt s ɣur n widak i mazal-iten ur fkan ara azal i tmeslayt-nsen. Mara t waliḍ akk igduden n umaḍal, ulac agdud ur nettḥarab ara ɣef tutlayt-is, anagar kra n « yegduden i yeqqimen d ineggur deg anect-a ».

Nekk ttewhimeɣ kan, acuɣer Iqbayliyen i ttissinen tutlayin n iberraniyen ma d tutlayt nsen erran-tt di ṭṭerf ? Yal ass, nessawal-d i widak nneɣ meṛṛa anida llan d akken tutlayt nneɣ ma nestehza deg-s, izmer lḥal ad truḥ, aɣ-tenser ger iffasen nneɣ yernu di lweqt n uztta (internet). Yernu di tallit anida medden aṭṭas id yikin si meɣrud n leqrun uya, acku illa uzaglu n icenga, mi yeffeɣ yiwen yuɣal-d wayeḍ.

I tura, anwa ur nfaq ara d akken tameslayt nneɣ tettenqas, tettiɛf, tettihzil deg useggas ɣer wayeḍ ? Ilaq diɣen ad twalim dakken :  » yettili wegdud anida tella tutlay », acku ma truḥaɣ tutlayt nneɣ, ur d-ttɣiman ara iqbayliyen di ddunit. Ihi, ilaq ad d-fiqem, ad tegrem irebbi i tutlayt nneɣ ma tebɣam ad tidir.

Am akken i d-mmeslayeɣ yagi deg iḍrisen-iw yezrin, tarwa n iqbayliyen
i yettidiren, id-yettlalan di tmanaɣt, wehran, atg,… ttuɣalen d imsɛarben d timsɛarbin. Di Fransa, widak i- yettlalan dinn, kra din ttarumit i lla heddren ula d imawlan-nsen ad ibarek Yillu. Tagara-a, taɛrabt tkecm-d ula ar tmurt taqbaylit, acku aḍabu ixeddem lecɣal-is akken ad yeɣḍel tutlayt nneɣ, ifka afud i tdderjit, weltma-s n taɛrabt taggebliwt. Salem Chaker deg awal-is, inn-a belli :« ttadderjit agi, ttagi i d ssemn n tutlayt nneɣ, mačči taɛrabt ttasaɛuddit ». Llan kra n iqbayliyen, ula deg imusnawen nneɣ, i d-yeqqaren :
« aaah,..tadderdjt agi »,… « yak n ddagi, mačči am taɛrabt agi n ccerq… » atg,…  » « tagi ulac uɣilif fell-as, d izayriyen itt-ittmeslayen, » atg,….

Nekk wufqeɣ mas Salem Chaker, acku ilaq kan bnadem ad yelli allen-is u
ma yella ɣur-s kra n leḥrara deg idles nneɣ. Nekk ad rreɣ tajmirt tameqqrant i kraw n widak mazal-iten ttarun-d, ssufuɣen-d idlisen n
tullisin, d uneggalen neɣ d wiyaḍ deg iḥricen nniḍen. Maca, imusnawen
d isertiyen d imeɣnasen sumata, ilaq ad gren iman-nsen akken ad d-bedden s udem n ṣṣfa d tidett, fiḥal kra n leḥsab n tsertit neɣ akken ad ṭṭfen amkan n ukersi. Yal tikelt, nekni nettaɣ-itt deg imeqranen, ɣas agdud nneɣ yeṣfa, yettnaɣ s talwit, s yedmaren-is, s tikti-s, maca isertiyen nneɣ llan deg-sen widak iɣ-ixedɛan am di tallit nni n iseggasen n rebrab. S yenna ternuḍ-d tallit nni n tefsut taberkant, tkemmel armi d ikabaren n FFS, RCD ig zenzen iman-nsen ar uḍabu azayri amharsan.

Amek ? Iqbayliyen, fkan-asen lmanda akken ad sen-d’awin izerfan nsen,
nutni uɣalen ddan d uḍabu aɛrab-inselem n usekkak . Ula d tamaziɣt nni, uɣalen zzin as-id s waɛrur. Widak nni akken ig kecmen ɣer lḥebs n Lambese ɣef tmaziɣt di 1980, ɣef izerfan n umdan 1985, llan igad id-yuran idlisen s tmaziɣt, uɣalen erran-tt i taɛrabt, a llemden-tt, heddren-tt di APN. Am mmi-s Naɛmiruc, am Said Saadi d wiyaḍ n ukabar n Zi lḥucin; fkan afus di tmeslayet nsen. Dinna ig faq ugdud aqbayli ziɣen ittwakellex.

Tura iwweḍ-d lawan akken a nbeddlet tikli, a neddu ɣef izerfan n weɣref aqbayli ma nebɣa a nidir, a nezger lqern agi deg nella. Ma neddukel ɣef ayen iɣ-iccerken yakk, ḥala aggwaḍ ara naweḍ ɣer yiswi nneɣ. Meqqar a neslek tutlayt nneɣ akken ad tennerni, ad taẓ am nettat am takna-s tadderjit neɣ lalla-s tasɛuddit is-yeṭṭfen « tasga am tsedda ». Isertiyen n ikabaren FFS d RCD, xussen, s tehzan, neɣ fkan afus deg ugdud aqbayli d tutlyt-is. Agdud yettwaxdaɛ, yuɣal « ibra i ṭṭbel deg aman », am akken iruḥ yefcel si txeddaɛit n isertiyen d imusnawen ig ɣaben deg wennar.

Mara ttwaliɣ imsɛarben d temsɛarbin amek i ṭṭfen di tegnawit nsen, ula
di lɣerba, mara waliɣ imsɛarben d temsɛarbin amek « is-neknan » Iqbayliyen d Teqbayliyn ar taɛerbubt-nsen, d ayen i yessewham a tagmatt ! Ulac aqbayli ass-a, ara yerren s teqbaylit i waɛrab neɣ i taɛrabt mara myagren. Yernu tawaɣit i yewten aqbayli, u yerna d netta ig wten iman-is s ufus-is, acku mar ilin di mraw n iqbayliyen, garasen yiwen n iziker, as tt-meslayen akk s tzikert-is (tagnawit). Yernu tagnawit agi n tmanaɣt, atg… ur tettwaktab, ur tteqqaren deg uɣerbaz, maca imawlan-is begsen-d akken ad snegren yis tamaziɣt imi imaziɣen ur sɛan ara nnif d leḥrara ar tutlayt nsen.
Nekk teḍra yidi acḥal n tikal, di Fransa, ttemliliɣ-d izukar deg ubrid n Lpari, ticki ara ttqelliben abrid. Akken ara k-id ɛaqlen d aqbayli, ak id-mmeslayen s taɛrabt nsen. Tagi sɛan-tt akken llan imsɛarben d ttemsɛarbin. Wannag tura di tmurt taqbaylit, ur d-nhedder ara. Acukan, nekk ur sen-kennuɣ ara am ṭṭaqa deg Iqbayliyen d Teqbayliyin, ttarraɣ-asen s teqbaylit mara yid-iseqqsi yiwen ɣef ayen-it-iceɣben mara yeḥsel. Xeddmeɣ-tt di tmurt, neɣ di lɣerba.

Yiwen wass, ula d nekk bɣiɣ ad xedmeɣ am imsɛarben agi, ad waliɣ amek
ara teḍru. Illa yiwen waɛrab di lxedma, bɣiɣ ad t-jerbeɣ, maca nekk yid-s dima s tefransist i nhedder. Ihi, yiwen was ḍegger-ɣas awal s teqbaylit, akken ad waliɣ amek. Ur cfiɣ ara d acu n wawal nni, ur irdja ara ula yiwet lasiggund, inna-k : « nekk ur fhimeɣ ara tantala-nwen » (je ne comprends pas votre dialecte).

Dagi ad tawlim amek nutni bedden ar wayla nsen, u ugin tagi nneɣ s lkemal nsen. Tella tayeḍ : akken llan Iqbayliyen ttmeslayen tagnawit d waɛraben agi n Tmazɣa. Akken ma llan iqbayliyen smuzguten i ccnawi n taɛrabt . Ula di tmeɣriwin-nsen, akken llan amma di tmurt neɣ di Fransa, aqbayli mara yeg tameɣra, xas anaẓur d aqbayli, maca ad d-icnu s taqbaylit akked s tegnawit. Γer waɛraben, ulac anect-agi. Ayɣer ayagi ar ɣur neɣ kan ?

Hatay ddawa-ya, fkiɣ-d kra n lewṣayat amek ara ibeddel tikli Weqbayli
d Teqbaylit akken a neslek tameslayt nneɣ si nnger itt-id-yettgabaren,
am uccen yettgabaren taɣaḍt. Win ara wen-d imeslayen s taɛravt, ur
s-ttarrat ara, maca erret-as s teqbaylit kan neɣ s tmaziɣt.

1) Yal aqbayli neɣ amaziɣ, ilaq-as ad ittmeslay s tutlayt-ines anda yebɣu yili, amma di tmurt n Iqbayliyen, amma di Europ, Marikan, atg,.. Ma yuɣ-iken, kent lḥal di tmanaɣt, Wehran, atg,… ger imsɛraben d temsɛarbin ad tettmeslayet s tutlayt taqbaylit.

2) Ur sen-ttarrat ara ḥalamma kan d kunwi i ten-iḥwadjen, mara yili ad
teqḍum cɣell n ken, n kent.

3) Imaɛlmen n Iqbayliyen, widak i yessexdamen ixeddamen di lluzin-at
neɣ deg icantiyiten, ur ilaq ara ad tesxedmem widak ur nettmeslay ara
tutlayt taqbaylit. Ad tezwirem d widak i yettmeslayen tutlayt nneɣ. Ulac anda ak-yefk axeddim umɛallem-ik u yernu ak-d-ittmeslay s tutlayt inek. Ulac win itt-ixeddmen anagar Iqbayliyen d Imaziɣen sumata. Kečč ay Aqbayli, ma ur tettmeslayeḍ ara taɛrabt, tarumit, ini-d aɛrab neɣ arumi ma ak-yebbuci, ak-yessexdem ar ɣur-s ma ur heddreḍ ara tutlayt-is ? Ur ken-sexdamen ara ihi…, xas kkstett di ddhen n ken, n kent ?

4) Iqbayliyen d imaziɣen sumata, ad berkan (cessez) ur ttmeslayen ara
taɛrabt, ma llan garasen wigi i wumi neqqar « Aɛraben ». Ma tebɣam ad
ttbeddel fell-ken, kent, ɣef tsuta n uzekka, ilaq a nebdu-t tura a nezraɛ tikta akken yal aqbayli , yal amaziɣ ad izwir qbel tutlayt-ines tamezwarut wala tin n uberrani.

5) Aqbayli mara d-yemlil d umaziɣ n yal tama n Tmazɣa, ilaq ad immeslay yid-s s teqbaylit, u netta as-d-immeslay s tutlayt ig hedder, ma d acawi, as-d-ihedder s tcawit, ma d amẓabi, s temẓabit, atg,… Ad d-yas wass, a nettemsefham akk waygaraneɣ di Tmazɣa.

Hand Berkouk

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here