Berkat-aɣ, tečča-yaɣ taɛrabt !

0
679
Tečča-yaɣ taɛrabt
Tečča-yaɣ taɛrabt

(TAMURT) – Tutlayt n taɛrabt ur ilaq ara ad taɣ amkan anida tella teqbaylit, maca deg umekkan neɣ tamnaḍt anida i tella uqbel 1962.

Taqbaylit ilaq-as ad tuɣal ar umekkan is-tewwi, is-tečča tɛarbubt tagnawit seg asmi iffeɣ urumi, ḥekmen-tt waɛraben inselmen n usekkak. Ilaq ad mmekt-im Ben Bella, akken kan tefra lgira, yessawel-d si Tunes d akken « yebra-yas-id i tmaziɣt (taqbaylit) anda id-yenna imeslayen agi: « Nekni d Aɛraben, nekkni d Aɛraben, nekkni d Aɛraben », krad n tika Am akken teẓram irkwelli, mara yemsebru wergaz akked d tmeṭṭut di laɛwayeḍ n zik, as-yin : « briɣam, briɣam ». Ihi, d agi Hmed Ben Bella, d ayen i ye xdem akken ad iɛeyyen d akken taqbaylit usan-is ttwaḥesben, ilaq-as ad tenger ar tagara, ad tedj mkan-is taɛrabt
tasɛuddit d tegnawit.

Nekk giɣ tamuɣli-w d akken imsɛarben d temsɛarbin kkaten ula d nutni ad sɛarben ayen mazal iqqim-d ur yengir ara, maca imsɛareb neɣ timsaɛrebt bɣan ula d iqbayliyen i mazal ddren d leqbayel, ilaq asen « ad sebɣen » ula d nutni d « Aɛraben ». Leqdic neɣ tiddylujit i yessexdem unagraw (système) n Wejda, ikcem yal allaɣ n uzayri d tzayrit imsaɛrab.

Amek ayagi ? maca tettwalim lla d-keččmen ɣer iyegrawen n iqbayliyen n fcb akken ad sɛarben igrawen n iqbayliyen i mazal ṭṭfen deg tutlayt d tjaddit nsen taqbaylit, tamaziɣt sumata akken ad yenger laṣel, maca « Ur nqebbel ad negrent tuddar, ur nqebbel ad inger laṣel ».

Deg imdanen agi, llan degsen Iqbayliyen d Teqbayliyin i yettekkin akken tagnawit d tzayrit ad taɣ amkan ula anda taqbayli mazal-itt
tedder. Iqbayliyen d Teqbayliyin agi yenzan am iḥuliyen d tḥuliyin di ssuq, mazal ur d-errin ara s lexbar d akken qeddcen i nnger n tutlayt d tnaṣlit-nsen. Ayagi akk, neẓra, nwala ansi id-yekka , yak seg uɣerbaz n waɛrab-azayri ? Ass-a, llan, llant twaculin di tmurt taqbaylit i yettaken tarwa nsen ar « likric » akken a sen-qareɛn tarwa nsen, acku tilawin-nsen xeddment.

Maca ur d-errin ara s lmenddad d akken ttrebbin-ten id akken ad fsin, ad ertin di tzayrit taɛrabt tineslemt n uzekka.
Igwerdan agi d wigi i d iqbayliyen n uzekka, maca amek ara ḥudden taqbaylit, amek ara tt-llemden imi nɣan-ttdeg-sen si tura mi llan d iqrar ? Ini-iyi-d i twaculin i iqeblen anect-a, ma wwin-d s lexbar neɣ yewwin meɣrud n ddin n waɛraben-ineslem ?
Ihi, ad kemmleɣ deg awal-iw, nniɣ-d d akken iqbayliyen agi ig sekcamen tutlayt n taɛrabt ar igrawenfcb iqbayliyen, acku allaɣ nsen « ittufurmaṭi » yagi si temẓi di likric. Tura aqlaɣ neḥsel deg-sen, acku ar ɣur yiman-nsen d ayen yellan « nurmal »,ulac kra n usenqed, axater ur fhimen ara ayen ara sen-tiniḍ s wawal n ṣwab d laɛqel.

Maca, akken yebɣu yili, ayen din i yettagwin ipubliyiten s taɛrabt deg igrawen n iqbayliyen. Tagar-a xilla n iqbayliyen i ifaqen s txidas agi n waɛraven-inselmen n usekkak. Dagi kan ad twalim, mara terzuḍ ɣer wegraw n ifransisen, n waɛraben, n ispenyuliyen, ijabaniyen, akken ma llan lla ttarun s tutlayin nsen, ulac tamaziɣt, taqbaylit deg ugraw n ifransisen, n waɛraben, atg,…


Yal agdud yettaru kan s tutlayt-is, maca nekni s iqbayliyen mazal, ar ass-a ddegs degneɣ ur nessin ara ad arun neɣ ula d taɣuri ds tutlayt nneɣ, yernu ass n wassa, mačči d idlisen d ttawilat nniḍen i ixuṣṣen; tawilat iwelmad llan.

Amek i d ixef-is ?
Ihi, di teswiɛt agi, nɛemmed akken ad tili ar tama n teqbaylit tutlayt n tefransist, acku ttinna akk i llemden iqbayliyen si zik, u ttinna i yellan tettelli-d allen imaziɣen sumata akken ad ḥarben s tutlayt nsen. Ma taɛrabt tafusḥit neɣ tagi n webrid, d nettat i d sebba armi teswexxir-itt cwiṭ-cwiṭ, akken alamma tesenger-itt meṛṛa deg akal n Tmazɣa. Ayagi mazal iqbayliyen d imaziɣen ur tettwalin ara, mazal isgen-iten waɛdaw aɛrab-ineslem n usekka d unagraw n uḍabu.

  • Ayɣer a publiyi neɣ asekcem agi n taɛrabt ar yegrawen iqbayliyen ?
    Akken ad skecmen imeslayen n taɛrabt ar tutlayt n teqbaylit akken ad teḥced, ad texleḍ. Yak teẓram yakk « ma yexleḍ zzit d waman deg umutur, ad ikuli », «ad yemmet». Akken is-xeddmen i teqbaylit imi d-sekcamen imeslayen n taɛrabt, netta llan yagi widak n teqbaylit snen-ten medden. Twalam yakk amek ula d imaṭṭafen n radyuwat di tmurt,
    sekcmen asen kra n taɛrabt akken ad ɛarben tutlayt, ma tɛareb tutlayt, ad ɛerben ula d iqbayliyen . Slet i umaṭṭf n radyu Sumama, radyu n Tizi Wezzu, tiliẓri Tv4 ad twalim d acu i iḍerrun. Ayagi akk xilla deg imdanen nneɣ ur d-faqen ara, acku isderɣel -iten ddin ineslem asalafi.
  • Aseqsi inu :
    Acuɣer ur sekcemen ara imeslayen n teqbaylit neɣ tmaziɣt ɣer isenfaṛen n tutlayt n taɛrabt ? Dagi akken ad twalim ttḥettimen imaziɣen akken ad tɛarben, ad ḥecden, maca imsaɛrben ur ttidiren ara ayagi. Imsaɛreb d timsaɛrebt ur t-ttḥettimen ara fell-asen tutlayt taqbaylit akken ad tt-llemden. D widak nneɣ kan ig ttidiren lḥers agi n tutlayt n taɛrabt. Maca ilaq mara d-iniɣ taɛrabt, tedda-d ula « d tagi n wezniq ». Dagi imsaɛreb ad yefhem d akken netta d aɛrab, ulac it-iḥettmen akken ad yissin tutlayt n Uqvayli, n Umaziɣ. Netta d Aɛrab ad iqqim d aɛrab u d win illan d amaziɣ ara d-yetruzin ar ɣur-s. Aka itt-yebna unagraw n terbaɛt n Wejda si 1062, akken ad temmet tutlayt taqbaylit, d tamaziɣt.
  • Ayen i d yeḍran yid-i. Nekk deg ubarraj, mi id-inṭeq ubilis aɛrab ar ɣur-i s taɛrabt-is, erri-ɣas s teqbaylit-iw ula d nekk, mi ur yefhim ara, inna-d imeslayen-agi: « nekk d aɛrab » ! Dɣa-kan, err-iɣ-as-id s teqbaylit : « ma kečč d aɛrab, nekk d aqbayli ». Abulis aɛrab, ibɣa a yid-yin d
    akken, ilaq d nekk ara t-ifehmen, ara ifehmen taɛrabt-is, netta ur d taɛna ara temsalt. , Aɛrab ur illemmed ara tameslayt taqbaylit, d nekwni s iqbayliyen ara yeknun i waɛraben-inselmen. Imi akken i yugi as-mmeslayeɣ s tegnawit-is, din kan yessawel i werfiq-is abulis, d amaziɣ n Tipaza, akken as-d-isefhem d acu i s-qqareɣ.

Hand Berkouk

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here