Tutlayt d iziɣer n wegdud.

0
3962
Tutlayt
Tutlayt

TAMURT – Aggur nni iɛeddan, subbeɣ ɣer yiwen n ukimirsi, yeznuzun lɛic n iyuzaḍ. Akumirsi yagi n dagi kan, n tɣiwant tama n Uẓeffun. Ufiɣen din yiwen n uxeddam, di ṣṣifa-s ittcabi d aqbayli, maca s taɛrabt-kan i yettmeslay. Sutreɣ akumirsi yagi akken a yid-yewzen kra n temẓin « d lalima » n iyuzaḍ.

Mi i iruḥ ad ikmanddi ayen is-sutreɣ, issawel i wxeddam-is akken a ten-id-yewzen. Kra n ddqayeq-kan, hatay iwwi-d timẓin d lalima i yas-kmanddiɣ. Axeddam, as-tiniḍ nneɣ, maca ittmeslay s tegnawit kan, am ṭṭaqa deg izayriyen imsɛarben. Ihi, sutreɣ deg umɛallem nni i ssneɣ u ssneɣ imawlan-is, d mmi-s n Saɛid n Ḥend n Ijaremnana. Ihi, nniɣ-as: « A mmi-s n Saɛid n Ḥend, ilaq-ak axeddam agi inek as-tettmeslayeḍ s teqbaylit, s tmaziɣt, acku mačči d kečč ara s-yeknun akken ad stheddreḍ s tegnawit-is ». Netta yerra-yi-d: « Aaah, d awezɣi ad xedmeɣ anect-a » ! Nekk dinna-kan susem-ɣ, ur yi-d-yuli wawal.

Senddiḍelli, uɣaleɣ ɣur-s akken ad d-awiɣ kra n temẓin d lalima. Ufiɣ axeddam nni n tikelt tamenzut, ulac-it, maca illa yiwen n waɛrab nniḍen di berra, ittmeslay-d d umɛallem agi s taɛrabt. Dɣa neṭqeɣ ar ɣur-s, nniɣ-as: « A mmi-s n Saɛid n Ḥend, ma d axeddam-ik waɛrab-agi » ? Inna-k, « Mdah, d abrid-kan i t-id-iwwin ar dagi ». S yenna ak-in, yuẓa wemɛallem ar yiwen ddipu (dépôt) anida tella selɛa. Dinna, xeddmen sin d iberkanen n Tferka, waqila ma ur yiǧǧa yara Rebbi ad skiddbeɣ, n tmurt n Lmali neɣ n Niger.

Ttusemman d wigi n saḥel. Maɛna, d acu iyi-s wehmen imi amɛallem issawel-asen s teqbaylit, mačči s taɛrabt am akken i ixeddem yagi mara yili d imsɛarben n Tefriqt Ugafa. Dinna, ma tumnem-iyi ar qimeɣ cexseɣ (ebahis, surpis). Imaren, neṭqeɣ ar umɛallem, nniɣ-as ma ssnen aɛni taqbaylit ? Inna-k, « Ih, ssnen…  » ! Dɣa, nniɣ-as diɣen : « Twalaḍ tura,
wigi hatnad lemmden tameslayt nneɣ, ma ticki d imsɛarben, ugin-tt ».
« Tfaqeḍ tura d akken d azɣuzer i izedɣen ulawen-nsen ɣef ayen yaɛnan tutlayt nneɣ taqbaylit, tmazaziɣt neɣ mdah » ? Inna-k : « Ih, s tidett d ayen yellan »!

Ay atmaten, ilaq tura ad d-llim allen nwen, ma tebɣam a nemnaɛet tameslayt nneɣ si nnger itt-yettrajun, ur ilaq ara a nheddret taɛrabt d wigi yugin ad llemden tutlayt nneɣ . Ilaq Aqbayli, anida yella, mara t-yessemlil Yillu d yiwen d Aɛrab neɣ d imsaɛreb ad ittmeslay s teqbaylit, mačči s taɛrabt a lmumniiin » ! Wali-t-kan : « Amek, kečč d amɛellem u d kečč ara yettmeslayen tutlayt n uxeddam-ik » ? « U yerna d kečč is-yefkan lɛic n warraw-is » ? Tagi ilaq ad twalim anagar
Iqbayliyen d Imaziɣen sumata i ixeddmen akka. Ihi, ilaq yal amɛallem ara yesxedmen Aɛrab neɣ amuɣrabi, tamuɣrabit, ilaq ma ur ittmeslay ara taqbaylit, ur t-ittebbuci yara. Ini-t iyi-d ma arumi, aspegnuli, aṭelyani, atg,…di tmurt-nsen ma yella ur tessineḍ ara tutlayt-nsen ma ak-bbucin ? D awezɣi ! Aqbayli mara t-isexdem imsaɛreb ma ur yessin ara taɛrabt, ini-t iyi-d ma at-yessexdem neɣ mdah ? Ur t-issex-dam-ara ! Yernu ulac win ara k-yinin d azɣuzer anect-a.

Teẓram d akken di tmurt Tabbaskit (pays basque), deg iseggasen nni n 70, yagi imɛallmen ibaskiwen ur ttebbucin ara axeddam anagar widak i yessnen tameslayt tabaskit. Deg useggas n 1976, ruḥen ar Bilgik (Belgique) krad n Iqbayliyen ar tmurt nni ad merḥen kran nwussan. Akken kecmen ar tfiddiralit n Biljik, muqlen iṣub ureqqas n lisans. Lpunpa tamenzut i d-mmugren, kecmen ad d-ɛammren arizirvwar. Di talit nni, mazal di l’Europe d imdanen i yesserbayen lisans i lpupat. Akken qaɛden takkerrust ad ɛammren lisans, hattay teffeɣ-d yiwet n tmeṭṭut deg yiwen n lbiru.

Tusa-d ar ɣur-sen, kra n tmeṭṭut ttaččurant ad ibarek Yillu si tuzert, aɛebbuḍ-is yeffeɣ-d ar zzat am tkufit, tleḥḥu s tesbictix (pas de canard), tawjiyin-is tizeggaɣin am ṛemman. Ilmeẓyen Iqbayliyen lsan akken iwata, acebbub armi d tuyat, ad as-tiniḍ d icennayen nni imarikaniyen i nettwali tiliẓriwat n umaḍal. Dɣa, yenṭeq yiwen n Uqbayli ar tmeṭṭut tapumpist, yenna s terfansist : « ɛemmraɣ-id lisans n sipir, xedm-as leplin a Madame, tanmirt-im » !

Tameṭṭut, nettat yuɣ lḥal d taflamant (flamande), dɣa imiren-kan, taflamant tesggannez aqerruy-is (se pancher) akken ad twali lmatrikul n ṭumubil, dɣa tenṭeq ar warrac nni tenna: « Teẓram, lukan lmatrikul-nwen d tin n Biljik, ur ken-inheddreɣ ara s tefransist, anagar s teflamant, acku aqla-ken di tfidiralit n taflamant ». Ihi, ay Iqbayliyen a Tiqbayliyin, ay Imaziɣen a Timaziɣin, nnaɣet ɣef tutlayt-nwen anida i tellam, ma tebɣam ad tesɛum amkan nwen deg umaḍal mačči ddaw n tmedlin.

Expression du jour :
* « Quand un peuple tombe esclave, s’il parle sa langue c’est comme s’il détient les clefs de sa prison ». Alphonse Daudet (les contes du lundi.)

Hand Berkouk

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here