Si Lzayer tafransist ar Lzayer n taaravt (I)

0
2560
Si Lzayer tafransist ar Lzayer n taaravt
Si Lzayer tafransist ar Lzayer n taaravt

TAMURT – Ass-a, mazal-ɣ ur d-newwi ara s lexbar d akken ur nekkis ara tavarda n ucengu n leqrun aya. Si talit n « Itri n Tefriqt n Ugafa » (E.N.A) i d d-slalen Iqvayliyen, tarwa n wedrar, zemreɣ ad d-adreɣ kra n yismawen, illa : mas Si Ǧilani, Imac Aɛmer d wiyaḍ merra. Agraw yegma-d si 1926 deg llan 18 d iqvayliyen ɣef 22 . Seg wigi merra ḥala n qus (4) imdanen mačči d Iqvayliyen. , maca tin iten-yuɣen irkwelli d akken « d acu ara d-yawin 18 n Iqvayliyen ɣef 22 akken ad rren Aɛrav d imḍebber, d mseweq fella-sen ». Dagi iwumi neqqar : « tuḍen icc-is ». Iqvayliyen zgan ttnaḍaḥen, fkan tarwiḥ-nsen akken ad d-ksen Tamazɣa sumata, ger tuccar n temharsa n ufransis. Maca uɣalen Imerruk d Itunsiyen zwaren timunent nsentazwara; neqqim-d d yiman nneɣ akked d wigi iwumi neqqar « Aɛraven-inselmen » izayriyen. Nessufeɣ umebɛad nekkni yid-sen arumi. Maca kra nettnaɣ akken a nessufeɣ arumi, nutni ttheggin-d iman-nsen akken aɣ-staɛmeren. Ha-tay usefru:

Yeẓẓel waɛrav di trakna
d nekwni is-tt-id-iḥellan
Asmi akken nella di lfetna
netta lla yettrebbi acciwen
Akken kan tefral lgira
yerra-d aḍar n yizzem
yenna-k kunwi d nekkini
Nekk ḥyiɣ-d, kunwi ad temmtem !
M. A. Bessaoud.

Asmi I rran Messali d amray fell-asen, ass-nni kan iban anida ara teddu teswiɛt n uzekka n Uqvayli. Dinn-a iban d akken Aqvayli yekna zzat n waɛrav azayri. Seg iseggasen n quset (40) d iqvayliyen n PPA i yettawin Lḥaǧ Messali ar tmurt taqvaylit akken a sen-id immeslay s taɛravt ay tamaten ! Imiren yagi imḍebbren Iqvayliyen fkan afus, erẓan taqvaylit i levda zzat n tegnawit. Ttawin-t ar tmurt akken ad d-ixdem lxetva ines s taɛravt tafusḥit ! Imḍebbren agi tesnem-ten akk anwa-ten ? D widak i d d-uddreɣ deg nnig n weḍis. Aṭan agi iɣ-yuɣen si 62 ar ass-a d winna n E.N.A n 1926. Mazal-aɣ ar tura ikabaren nneɣ ckentḍen deg-s, ugin as-brun. Walit kan « Si Lḥusin seg asmi yebda taserti d ilemi, werǧin yefka yiwen n ddqiqa n tudert-is i teqvaylit neɣ i wegdud nni akken it-yessawḍen anida yewweḍ. D ayen twalam merra, seg asmi tewwi timunent Lzayer, anwa ka yeddan yid-s bɣir Iqvayliyen ? Ulac ! Mara twalim imeɣnasen-is ass-a n ukabar-is, qeddcen dima mgal taqvaylit, maca it zayrit taɛravt tineslemt.

Kra degwen, deg kent cfan asmi i d-ffɣen si lḥebs n Fransa, ersen-d deg unafag n Tunis, akken ad d-ffɣen daxel n tmesrifegt netta d Ben Bella. Wagi ur yugad ur yesseḍḥa, yenna-d :” Nekni d Aɛraven, nekwni d Aɛraven”, krad n tikal. Si Lḥucin yellan ɣer ṭerf-is, mačči yulit-id wawal. Wammag dinna kan ad d-yini ula d netta awal-is d akken tamurt agi d tamaziɣt, mačči d taɛravt ! D ayen fi tecfam, kra degwen, asmi I d-yexleq akabar-is FFS as 28ctenber 1963. Kra kan yessawel i Iqvayliyen yellan mazal uzzar ger ifassen-nse; akken ad uɣalen ar umennuɣ. Ayen ara ken-iswehmen, ilɛiwaḍ ad yesdukel meṛṛa cifan am Krim d wiyaḍ yid-s, netta yerra Krim di rif, iazel-it. Asmi niqal Krim d wiyaḍ ɛebblen-d ad tfen d amudur Ben Bella; anwa is-yessawḍen isal akken ad iqaraɛ iman-is ? D Si Lucin At Hmed !

Ihi, akka ixedda yiwen yiwen, armi d tagara n tudert ines, acku netta zemreɣ ad d-iniɣ d akken « yenddem mi i d-ilul d aqvayli  » waqila. Llan sin n imazɣanen, kerhen-t am qeḍran deg imi-nsen, wigi d Muḥend Aɛrav Bessaoud (ad istaafiu di ljennet) d Racid Aɛli Nat Uyeḥya. Tagara-ya illa ula d Si Lḥafiḍ (ad isgunfu di talwit), ula d netta iwexxer-as. Am akken teẓram ula d yiwen n uzayri aɛrav mačči yedda-d yid-s i taluft nni n 63. Illa yiwen snent akk medden tagara-ya, wagi d mas Lexdher Bourgɛa, maca Burgɛa yagi yedda yid-s ɣef demma n tidyulujit taɛravt n tneslemt, acku lukan ɣef mačči d anect-a, werǧin ad t-id-yeḍfer. Ihi, Zi lḥucin yeččan tanaslit-is d tutlayt-is si zik, dima yettkemmli akellex-ines di Leqvayel d teqvayliyin it-yettamnen. Armi d taluft nni n tefrant n 1991 n Lzayer; tecfam akk taluft n ukabar n FIS n Abassi Mandani amek teḍra tedyant.

Si lḥucin At Hmed yefka lamer akk i yemḍbren n ukabar-ines akken ad d-sxedmen iaɛraven izayriyen ad vuṭin fell-as. Maca, aɛrav d aɛrav, werǧin ad iveddell. Wigi mara d-as tefrant, ḥsan iwumi ara fken tawriqt-nsen (bulletin), maca At ḥmed , netta mazal-it yettwali am akken yuɣ-it lḥal di Fransa ar irumyen neɣ di tmurt nniḍen n L’Europe. Di Tferka, abaɛda di Lzayer ttevuṭin waɛraven-inselmen ɣef win n wedrum nsen, mačči ɣef tektiwin n tsertit. Am akken teḥsam, ḥala n azgen n umelyun i yevuṭin af FFS, azal n krad n imelyan fernen akabar n FIS n Abassi Mandani. Nekk dagi Aɛraven inselmen n Lzayer neɣ akk di Tmazɣa, werǧin ad veddlen win-nsen s wayeḍ. Aɛalah (souhait) a Rebbi lukan Iqvayliyen neɣ Imaziɣen sumata ad gen am iarvuven agi n tmara. Maca d awezɣi iqvayliyen, anadam mazal ur d-rrin ara deg ddhen-nsen d
akken ddawa n temharsa i mazal llan. Mazal iiih, ar tura gnen ! Mmektit-d akk lhirak nni i iaddan melmi, asmi aqvayli s wergaz s tmeṭṭut di tlemmast n Tizi d Vgayet lla ttuɣun s tɛarvuvt ! Taqvaylit tutlayt-nsen erran-tt ɣer deffir-sen ! Ayɣer akk anect-a ? D acu yuɣen Aqvayli akken ad ittarra dima iman-is d aneggaru ? ad izeggwir averrani ? ad iqqim d aqeddac n wiyaḍ ? ad itteddu d aqfaf akken ad yeqdec iw ucengu ?

Di tmurt n Uqvayli u caylelleh, ttuɣun argaz tameṭṭut « nekwni mačči d Iqvayliyen, mačči d icawiyen, mačči,…maca d izayriyen kan ! Ahruḥ a yatmaten, yak azayri di tmendawt n Lzayer d aɛrav-ineslem ! neɣ ur d teram ara wanect-a deg-s ? Ihi, si tmendawt n 2016 n Butefliqa ernan-as « Lzayer d akal aɛrav ». D acu ara ken ernun deg anect-a ? D acu i tessaramem ar zzat aken id-isaḥ d izerfan n wen ? Ulac ! Tveggnem-d d akken ad teqqimem d aklan n waɛraven inselmen n Lzayer tamhersan ! Ar melmi takayin ? Ar melmi ad d-fiqem ? Neɣ akken is-yenna winna n zik : aquddim ar zzat, sin ɣer deffir ? Kra zerɛen imezwura si Bennai d Laimeche armi d lhirak kra dinn yeddem-it waḍu! am tyerza n welɣem, ayen i d-ikrez, ad irkeḍ. Akken kunwi deg I lhirak agi nwen. Nsuɣ-d, nɛeyyeḍ-d d akken tella tucḍa tameqrant deg ayen yaɛnan idles d tutlayt nneɣ taqvaylit neɣ tamaziɣt akken tella, maca tesɛuzzgem akken tellam, tellamt ! Amer meqqar isuɣan d islugu nwen s teqvaylit neɣ s tmaziɣt. Maɛna ilaq ad twalim d akken lukan yeɣli uḍavu di tallit nni tili d aɛraven inselmen ara tt-iṭfen ! Ulac kra neccek; u yerna tarvaɛt n Ziṭut,Samir Blarbi, Boumala , atg,.. d imddukla-nsen akken llan , mazal ttalasen-aɣ-tt si taluft nni n FIS, asmi xesren, acku ur nedda yara yid-sen akken ad tfen aḍavu. (ar tagara).

H. Berkouk

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here