Askasi gar yiwen wemɣar akkd yiwen ilemẓi – Tamusni yettawi yeɣẓer

18
768
Askasi gar yiwen wemɣar akkd yiwen ilemẓi
Askasi gar yiwen wemɣar akkd yiwen ilemẓi

Llan imusnawen ismawen-nsen zegren tilisa n tmura. Amedya: Anwa ur nessin ara Albert Einstein? Anwa ur neẓri ara netta d Alman i yella? Acuɣer? Acku mačči kan ilul di tmurt n Lalman, maca yura s tutlayt-is talmant.

Anwa i yeẓran di tmura n ddunit St. Augustin d amaziɣ i yella? Mačči aṭas. Ula d Amur ameqqran n Ikatuliken s yiman-nsen ur ẓrin ara St. Augustin di tmurt n tmazɣa i ilul. Acuɣer? Acku ur yuri ara s tmaziɣt. Lemmer St. Augustin yura s latinit akkd s tmaziɣt, tilaq ahat assa d imelyan n yemdanen n tmura n ddunit
ara ad yeɣren tutlayt tamaziɣt.

Askasi gar yiwen wemɣar akkd yiwen ilemẓi ɣef tmusni di tmurt-nneɣ:

Ilemẓi: Azul fell-ak a dda Yidir.

Dda Yidir: Azul fell-ak a mmi. Naɣ teẓriḍ, nekk seg zik qqareɣ-d awal-a azul. Mačči am kra n yemɣaren-nni i yennan d acu i d aqezzul »-a. Nekk a mmi ddreɣ d amaziɣ, ad ddreɣ d amaziɣ yernu ad mteɣ d amaziɣ.

Ilemẓi: Taluft-a n tmaziɣt d taluft n“nnif“. Ma keččini neẓra tesɛiḍ « nnif » a dda Yidir.

Dda Yidir: ih, a mmi d tidet, amdan yessefk ad yesɛu “nnif” (mačči « nnif » n twaɣit). D acu kan amdan ur izemmer ara ad yedder s“nnif” kan. Ihi Tazwawt mačči kan d asuɣu deg iberdan. Kunwi s yad yeɣran cic ihi ma tzemrem ad tessufɣem tiɣawsiwin “made in Tazwawt”. S wannect-a i nezmer a nili am nekni am iɣerfan n ddunit. S wannect-a ara a nerfed ula d nekni iqurray-nneɣ gar tmura, ur nettarra ara iqricen i wudmawen-nneɣ.

Ilemẓi: D tidet a dda Yidir. D acu kan atan imezwura-nneɣ ur ɣ-d-ǧǧin ara kra n tmusni i ɣef i nezmer a nkemmel.

Dda Yidir: Imezwura-nneɣ ǧǧan-d a mmi tamusni, d nekni kan ur ttneḥriz ara merra.

Ilemẓi: Amek?

Dda Yidir: Atan tella tmusni n imezwura i d-yegran almi d assa.
-Ẓer axxam azwaw (aqbayli), yal taɣawsa ɣur-s amḍiq-is deg-s.
Iɣerban-is (leḥyuḍ) ttwabnan s wedɣaɣ. Deg unebdu yettɣamay
wexxam d asemmaḍ, deg tegrist iɣerban-a ihrawanen ttarran
asemmiḍ.
-Ẓer tudrin-nneɣ, yal axxam ibedd ɣer gma-s. Annect-a zik-nni ɣur-s
azal-is.
-Imezdaɣ n tudrin-nneɣ sseddayen tilufa n tmeddurt s tugdut akkd
umciwer gar-asen.
-Iḥerqan, tibḥirin ttakent-aɣ-d s wacu ara a nedder, acku imezwura‑nneɣ
llan ssnen amek i xeddmen tamurt. Ssnen amek i ḥerzen tuččit deg ikufan akkd icbayliyen.
-Xeddmen lmaɛu, tagursa, tiqubac, igelzyam d wayen nniḍen.
-Imezwura-nneɣ ssnen i teɣrasin n tzizwa i d-yettaken ar assa tamment i tarwa n tmurt-nneɣ.
-Imezwura-nneɣ, llan bennun tisyar s wacu i ẓẓaḍen azemmur, irden, timẓin, ibawen, ajilban akkd wayen nniḍen .
-Imezwura-nneɣ llan sɛan lminat n wuzzal.
-Imezwura-nneɣ llan xeddmen-d acabruṭi neɣ aḥlalas.
-Imezwura-nneɣ ttɛelliqen ddukkar i wakken ttewwant-d tbexsisin.
-Imuzwura-nneɣ xedmen icifaḍ.
-Tilawin ẓeṭṭent ixallalen akkd ibernias ula d tura.
-War ma nettu afexxar n tmurt-nneɣ.
-Lfeṭṭa n tmurt-nneɣ tettwassen di yal tamurt.
-Zik nesɛa imejjayen war yella ɣran-d di tseddawit. Kra deg-sen llan ar assa. Amedya ma yelluɣzem neɣ yerrez yiwen, amejjay-a a t-icudd ad yedḥlu.
-Llan yad i d-itekksen tuɣmas s tɣemdin.
-Llant lqablat i yettaken afus i tlawin i wakken ad arwent war uguren.
‑Ar tura llant tlawin i yessnen kra yellan d taḥcict n tmurt-nneɣ, ssnent i wacu yelhant. Teẓriḍ kečč s yiman-ik ayen tessen yemma-k. Acḥal d tikkelt i k-tesseḥla s teḥcicin-a ma telliḍ tuḍneḍ.

Nezmer a nkemmel ameslay ɣef taluft-a n tmusni di tmurt-nneɣ alma d azekka. Zik-nni akken i tella tmusni di tmura n Fransa neɣ tamurt n Ṭelyan i tella di tmurt-nneɣ n Yezwawen.

Ilemẓi: D tidet, dacu kan atan aṭas n wayen i d-tenniḍ yewwi-t tura yeɣẓer, naɣ yeqqim kan akken am zik-nni. Acuɣer?

Dda Yidir: ih, a mmi akken i s-qqaren imezwura-nneɣ: “Kra yella, kra yerna”. Imezwur-nneɣ xedmen ayen zemren, ma d nekni am akken nebra i yiman-nneɣ. Yernu ur yessefk ara ad yettu yiwen belli tamurt-nneɣ seg zig, aberrani ara a-s-yebrun a-tt-yeṭtef wayeḍ. Ahat d annect-a i ɣ-yeǧǧan neqqim kan di taluft-nni n lmaɛun d tgelzimt, ur d-nessufeɣ ara timacinin timeqqranin i d-ssufɣent tmura nniḍen.

Ilemẓi: Awah lemmer imezwura-nneɣ uran ɣef tmusni i sɛan tilaq ahat tarwa n tura ad tẓer annect-a yernu ad tkemmel tikli fell-as d asawen.

Dda Yidir: Da d tidett a mmi. Atan yiwen umedya:

Da Ɣur-neɣ di texlict “Iɣeldan“ n taddart-nneɣ, cfiɣ nekk am assa. Lmulud Ulmesɛun d netta i yellan ibennu tisyar n waman s laryac-nsent, iɣerfan-nsent akkd wayen akk i yessefk ad yili iwakken ad iẓeḍ yiwen irden, timẓin akkd wayen nniḍen. Yemmut kan Lmulud, tamusni‑ines yewwi-tt yeɣẓer. Tamusni-ines ur d-teqqim ara i tarwa n wass-a akkd tin n uzekka. D acu kan ula d aman ulac tura a mmi,. Iɣeẓrawen qquren.

Ilemẓi: Ihi iɣẓrawen ur zemmren ara ad awin tamusni tura..taḍṣa..

Dda Yidir: Tira a mmi s tutlayt n tyemmat n wemdan yessefk ad tili i wakken ad yezmer yiwen ad yeḥrez tamusni n tmurt-is. S Tira i yezmer yiwen ad yeddu d wakud n tura.

Ilemẓi: Tanemmirt a dda Yidir.

Akli Azwaw

18 COMMENTS

  1. tewqae ger weqdur ett trart,d’ijiqed nni,imer d’levghi,ar agh edyawin seg eqdvur gher t-trart , »de la tradition a la modérnité »indteggae,d’ayemi as-a ur nedd ara d’igherfan yuzzan gher zdat.maena akken yevghu yilli wumdan,haca tira s’ tutlayt-is swacu igg ezmer ad yejj tamusni i wid -is.nekkwni s leqvail ilaq agh anelmed anect aggi.

    • @winn n’da, i kečč εni kerfen iẓuran n wallaγ-ik? Acim akk ur tekkireḍ ad tcemmreḍ i iγallen-ik, ad tlemdeḍ tira akken yessefk neγ iwulem? Akka tettaruḍ awal ur yeddi d gma-s yerna mačči d amaynut i d-tennulfaḍ, ulac tazeqqa ideg ur tecḍiḥeḍ. Nra widak iḥemmlen tameslayt-agi, wid ad tt-yessinen, akken ad zemren ad tt-mlen i wiyaḍ, mačči d widak yettnadidn ad ttwissnen.

      • a kecc,ma kunwi s’imusnawen aggi ur d ttarum ara s’isemlan aggi ilehun s’tutlayt nnegh,ejjet muqqar wid ur neghri addarun ayen snen,amek ihhi d’ilaenaya-k,mi teddaledd ghursen aten taffedd xlan.ihi,xemlet i yighalen n’wen kunwi,nekkwni akkwnen gherr u ad nelmed ghurwen,daya igg llan.ma d’ceddeh ukk d zux,aten nejj i yimawlan n’sen.

        • @win n da, tamezwarut riγ ad ak-iniγ, ssuref-iyi s yixef-ik! Acku mačči s teqseḥ i yessefk ad ak-d-hedreγ, d reffu i d iyi-yerran akken sseglafeγ am weqjun, daγen llan wawalen ur yessefk ara yakk ad ak-ten-id-iniγ, ssuref-iyi s yixef-ik!
          Tayeḍ, nekk a gma ur lliγ d amusnaw am wakka tenniḍ yerna d tidet, ur k-ifeγ, ur ttzuxxuγ daγen. Zzux d ayla n wid yuḍnen(likumpliksi).
          Sseba n reffu-w d ta: Nniγ-as, wali kan tura argaz-agi yelha wul-is, yezga yettnaγ γef tutlayt-nneγ, ula d nekk s timmad-iw yezga yessebγes-iyi deg webrid-agi, maca, ur d as-yefki ara azal tuklal tmeslayt-agi deg wul-is. Acuγer?
          Ahat lemmer s tefransist neγ s teglizit…atg. i d-turiḍ dagi kra, γas ma yella ur tessineḍ ara ad tt-nadiḍ fell-as amek ara d as-tberrzeḍ ccγel-is, ad as-tesseγtiḍ agulen-is, acku ad yuγal wudem-ik d azeggaγ, lemmer ad isinin medden, wagi(Azwaw-agi) ur yessij ara tarumit. Yak akka? Twalaḍ aṭṭan azwaw tura d acu-t?
          Yelha lemmer d ak-d-nniγ ayagi s wawal aẓidan, mačči s uberrez-nni n yezgaren swayes nẓeḍmeγ fell-ak!
          Tegra-d di tira deg yismal-nniḍen n teqbaylit, ahat ur uriγ ara aṭas, maca, ayen iwumi zemreγ xedmeγ-t.
          Ma yella γur-k d asmel-agi kan i yellan d win n teqbaylit, widak-nniḍen yellan aṭas iseggasen aya mačči d ismal, tinna d tamsalt-nniḍen, maca, s uqerru-w ula d wagi ar d-greγ afus-iw γur-s yerna ass amenzu ideg yeldi. D imawlan-is i d iyi-yessufγen seg-s a gma, war ma ẓriγ acuγer.
          Ismal-nniḍen daγen ur ttaruγ ara tura deg-sen, acku ur d-ssrusun ara ayen d asen-nettazneγ.
          Imi riγ ad iliγ d alelli, d zzux γur-wen?
          Imi d-tufrar wacemma twuri-w i yessefk ad yuγal deg-i nnefs?
          Ur ẓriγ ara, ur fhimeγ tren a gma.
          Lḥaṣul ssuref-iyi ilmend n wayen d ak-d-nniγ!
          Sεid At Mεemmer
          Tamawt: Ssuref-iyi ula d kečč a dda´ Akli, skecmeγ-d tikerkas-iw deg weḍris-ik bu unamek yugaren uraγ!

          • ulac u&ilif a seid,d’iqvailiyen akkw i nella,tamesalt aggi kkan i& yaenan igg zzayen fella& u tikkwal teserfuya&,wama urffan ur nehhun ara &er wayen yelhhan.

  2. tewqae ger weqdur ett trart,d’ijiqed nni,imer d’levghi,ar agh edyawin seg eqdvur gher t-trart , »de la tradition a la modérnité »indteggae,d’ayemi as-a ur nedd ara d’igherfan yuzzan gher zdat.maena akken yevghu yilli wumdan,haca tira s’ tutlayt-is swacu igg ezmer ad yejj tamusni i wid -is.nekkwni s leqvail ilaq agh anelmed anect aggi.

    • @winn n’da, i kečč εni kerfen iẓuran n wallaγ-ik? Acim akk ur tekkireḍ ad tcemmreḍ i iγallen-ik, ad tlemdeḍ tira akken yessefk neγ iwulem? Akka tettaruḍ awal ur yeddi d gma-s yerna mačči d amaynut i d-tennulfaḍ, ulac tazeqqa ideg ur tecḍiḥeḍ. Nra widak iḥemmlen tameslayt-agi, wid ad tt-yessinen, akken ad zemren ad tt-mlen i wiyaḍ, mačči d widak yettnadidn ad ttwissnen.

      • a kecc,ma kunwi s’imusnawen aggi ur d ttarum ara s’isemlan aggi ilehun s’tutlayt nnegh,ejjet muqqar wid ur neghri addarun ayen snen,amek ihhi d’ilaenaya-k,mi teddaledd ghursen aten taffedd xlan.ihi,xemlet i yighalen n’wen kunwi,nekkwni akkwnen gherr u ad nelmed ghurwen,daya igg llan.ma d’ceddeh ukk d zux,aten nejj i yimawlan n’sen.

        • @win n da, tamezwarut riγ ad ak-iniγ, ssuref-iyi s yixef-ik! Acku mačči s teqseḥ i yessefk ad ak-d-hedreγ, d reffu i d iyi-yerran akken sseglafeγ am weqjun, daγen llan wawalen ur yessefk ara yakk ad ak-ten-id-iniγ, ssuref-iyi s yixef-ik!
          Tayeḍ, nekk a gma ur lliγ d amusnaw am wakka tenniḍ yerna d tidet, ur k-ifeγ, ur ttzuxxuγ daγen. Zzux d ayla n wid yuḍnen(likumpliksi).
          Sseba n reffu-w d ta: Nniγ-as, wali kan tura argaz-agi yelha wul-is, yezga yettnaγ γef tutlayt-nneγ, ula d nekk s timmad-iw yezga yessebγes-iyi deg webrid-agi, maca, ur d as-yefki ara azal tuklal tmeslayt-agi deg wul-is. Acuγer?
          Ahat lemmer s tefransist neγ s teglizit…atg. i d-turiḍ dagi kra, γas ma yella ur tessineḍ ara ad tt-nadiḍ fell-as amek ara d as-tberrzeḍ ccγel-is, ad as-tesseγtiḍ agulen-is, acku ad yuγal wudem-ik d azeggaγ, lemmer ad isinin medden, wagi(Azwaw-agi) ur yessij ara tarumit. Yak akka? Twalaḍ aṭṭan azwaw tura d acu-t?
          Yelha lemmer d ak-d-nniγ ayagi s wawal aẓidan, mačči s uberrez-nni n yezgaren swayes nẓeḍmeγ fell-ak!
          Tegra-d di tira deg yismal-nniḍen n teqbaylit, ahat ur uriγ ara aṭas, maca, ayen iwumi zemreγ xedmeγ-t.
          Ma yella γur-k d asmel-agi kan i yellan d win n teqbaylit, widak-nniḍen yellan aṭas iseggasen aya mačči d ismal, tinna d tamsalt-nniḍen, maca, s uqerru-w ula d wagi ar d-greγ afus-iw γur-s yerna ass amenzu ideg yeldi. D imawlan-is i d iyi-yessufγen seg-s a gma, war ma ẓriγ acuγer.
          Ismal-nniḍen daγen ur ttaruγ ara tura deg-sen, acku ur d-ssrusun ara ayen d asen-nettazneγ.
          Imi riγ ad iliγ d alelli, d zzux γur-wen?
          Imi d-tufrar wacemma twuri-w i yessefk ad yuγal deg-i nnefs?
          Ur ẓriγ ara, ur fhimeγ tren a gma.
          Lḥaṣul ssuref-iyi ilmend n wayen d ak-d-nniγ!
          Sεid At Mεemmer
          Tamawt: Ssuref-iyi ula d kečč a dda´ Akli, skecmeγ-d tikerkas-iw deg weḍris-ik bu unamek yugaren uraγ!

          • ulac u&ilif a seid,d’iqvailiyen akkw i nella,tamesalt aggi kkan i& yaenan igg zzayen fella& u tikkwal teserfuya&,wama urffan ur nehhun ara &er wayen yelhhan.

  3. S didett, imezwura nneγ ccden acku ur urin ara s tmeslayt nneγ. Nekni yessefk fell-aγ ad nesfed tucdiwin. Akken ad neddu γer zdat tura.

  4. S didett, imezwura nneγ ccden acku ur urin ara s tmeslayt nneγ. Nekni yessefk fell-aγ ad nesfed tucdiwin. Akken ad neddu γer zdat tura.

  5. Macci kan i illul, yekred di stif uwk d vavass – Vavass tamazigh, yema tta italianit – Yeghra di tmurt is, di tagreest awk di talian. Ur yakar ara imaden btea darumi – yekaraasen nek damazigh. Asmi isyana umoqran n Rome (Constantine) tura rabbi yessada sgur l’EMperor, yggi ad yekccim tagrawla yddes – Asmi issana dkcc arattyarun, yuggal idafriten. Di tmurt anegg, ugin taconlt n’eddin sgur Rome, constantine negg winneth…kkarun awk rabbi atan di gargazen iileliyen !

  6. Macci kan i illul, yekred di stif uwk d vavass – Vavass tamazigh, yema tta italianit – Yeghra di tmurt is, di tagreest awk di talian. Ur yakar ara imaden btea darumi – yekaraasen nek damazigh. Asmi isyana umoqran n Rome (Constantine) tura rabbi yessada sgur l’EMperor, yggi ad yekccim tagrawla yddes – Asmi issana dkcc arattyarun, yuggal idafriten. Di tmurt anegg, ugin taconlt n’eddin sgur Rome, constantine negg winneth…kkarun awk rabbi atan di gargazen iileliyen !

  7. righ-d akken ad efkkegh yiwet n’tikti ghef amek ar asen semi i tmurt n’leqvail,akken id yettughal tineggura yaggi s’taqa di kra n’ismal.ma nettef « l »tessea une symbolique divine gher leqvail,illu,illil,illul,tilelli.ma nernayas llan »se trouvent »am,wid yellan,as nernu,da,ici,am,fren-da.daggi ad naf,land,am eng-land,hol-landa,nouvelle ze-land.yerna anwa igg zemren ad yini belli land macci tamazight?

  8. righ-d akken ad efkkegh yiwet n’tikti ghef amek ar asen semi i tmurt n’leqvail,akken id yettughal tineggura yaggi s’taqa di kra n’ismal.ma nettef « l »tessea une symbolique divine gher leqvail,illu,illil,illul,tilelli.ma nernayas llan »se trouvent »am,wid yellan,as nernu,da,ici,am,fren-da.daggi ad naf,land,am eng-land,hol-landa,nouvelle ze-land.yerna anwa igg zemren ad yini belli land macci tamazight?

  9. Tanemmirt s tussda a dda Akli ɣef wrdris agi imgerrez. Tella yiwet n tamawt a s-tt-iniɣ i dda Yidir i d-yennan:

    {« Yernu ur yessefk ara ad yettu yiwen belli tamurt-nneɣ seg zig, aberrani ara a-s-yebrun a-tt-yeṭṭef wayeḍ. »}

    Tamurt n yezwawen ulac win tt-yeṭṭfen ngum amnekcam arumi di 1857. Ngum aya, tella tedder di liser ameqqran akken t-id uddren yimazrayen irumyen yuran fell-as deg iseggasen n 1830-1857. Nnan tadamsa-s ladɣa teqwa nezzeh almi d-ttasen ɣur-s wid yeḥwaǧen si yal tama, tessegras-iten, ttuɣalen ɣer tmurt-nsen. Ihi ttwaliɣ ayen yeḍran yid-neɣ yella-d seg unekcum urumi kan ɣer da, akin tella ɣur-neɣ tussna i yess nettidir akken nevɣa.

    Ugur nneɣ ameqran d tidet d ttira ur nuri tutlayt nneɣ akken ad teqqim tmussni nni n zik i tsuta nneɣ akk d tid d-iteddun, cwi kan irumyen nni d-ikecmen gan daɣen ddeqs n wayen yelhan, am tira (s tefrensist) ɣef wayen d-ufan ɣur-neɣ. Amedya adlis i uran Hanoteau akk d Letourneux (La Kabylie et les coutumes kabyles, deg-s 3 yeḥricen) d agerruj ameqran! Mmeslayen-d s telqey ɣef wamek akk i tella tleḥḥu tmurt di yal annar. Ttwaliɣ idlisen am wi yelha lemmer a ten-yessuqel yiwen ɣer tezwawt.

  10. Tanemmirt s tussda a dda Akli ɣef wrdris agi imgerrez. Tella yiwet n tamawt a s-tt-iniɣ i dda Yidir i d-yennan:

    {« Yernu ur yessefk ara ad yettu yiwen belli tamurt-nneɣ seg zig, aberrani ara a-s-yebrun a-tt-yeṭṭef wayeḍ. »}

    Tamurt n yezwawen ulac win tt-yeṭṭfen ngum amnekcam arumi di 1857. Ngum aya, tella tedder di liser ameqqran akken t-id uddren yimazrayen irumyen yuran fell-as deg iseggasen n 1830-1857. Nnan tadamsa-s ladɣa teqwa nezzeh almi d-ttasen ɣur-s wid yeḥwaǧen si yal tama, tessegras-iten, ttuɣalen ɣer tmurt-nsen. Ihi ttwaliɣ ayen yeḍran yid-neɣ yella-d seg unekcum urumi kan ɣer da, akin tella ɣur-neɣ tussna i yess nettidir akken nevɣa.

    Ugur nneɣ ameqran d tidet d ttira ur nuri tutlayt nneɣ akken ad teqqim tmussni nni n zik i tsuta nneɣ akk d tid d-iteddun, cwi kan irumyen nni d-ikecmen gan daɣen ddeqs n wayen yelhan, am tira (s tefrensist) ɣef wayen d-ufan ɣur-neɣ. Amedya adlis i uran Hanoteau akk d Letourneux (La Kabylie et les coutumes kabyles, deg-s 3 yeḥricen) d agerruj ameqran! Mmeslayen-d s telqey ɣef wamek akk i tella tleḥḥu tmurt di yal annar. Ttwaliɣ idlisen am wi yelha lemmer a ten-yessuqel yiwen ɣer tezwawt.

Comments are closed.