Ass n umezruy (II)

0
411
Tamurt nnegh
Tamurt nnegh

TAMURT – Maca yewwi-d a nerr tajmilt i Dda Muḥend akked d ilmeẓyen i yellan d tama-s εawenen-t akken ad ikkemmel leqdic-ines deg ubrid agi uḥarez n timmuzɣa*. Ilaq ad twalim, mačči am tura. Kra yellan d tagdilt* di tallit nni izgad mgal tikta i ytteddun d tudert n tutlayt tmaziɣt zzat n tεarabt. Taneggarut agi, (meḥsub tεarabt) tuɣal d ttalafsa n kra i gan ixullef ɣef ayen yellan d εarab. Illa : P.R.S, P.A.G.S, A.A.E akked d izelmaḍen imṭurfa* Ifransisen. Ternuḍ-as iqeddacen nniḍen s iman-nnsen kan, imi wigi mmalen ar waεraben-inselmen si zik, i zzman n P.P.A.

Si tinawt tamenzut*deg i wen-d-meslayeɣ ɣef umeɣnas nni n PRS (01), bab n tinawt, win id-yessufɣen ayen iwumi i ysemma « le berbérisme ou la politique de diviser pour régner » seg useggas n 1979. Argaz agi (bab n tinawt), d aguren, d ussan, d smanat netta lla ttazela ; kra yekka d ass ar temkarḍit (bibliothèque du Centre George Pompidou) deg tlemmas n Lpari.

Ayagi kan, akken ad d-yeddem seg idlisen iqvuren n Ifransisen kra n wayen uran fell-aɣ yelha neɣ kra wanida i d-nnan fell-aɣ ayen yelhan, netta akken « ad yemmel, ad-isenεat », mačči i yzukar neɣ i yegnawiyen, maca i Iqvayliyen.
Acimi ? Akken Iqvayliyen yeddan deg ubrid n timmuzɣa akken a « d-zzin s uzagur ». Acku ikabaren agi fi d-meslayeɣ s nnig, ddan, wufqen aḍavu aḥersiw amesbaṭeli n Hewari Bumedyen d tegrawt-ines.

Ihi, am akken d-nniɣ tazwara, akabar P.R.S « tensa teftilt-is » imi i tefsut n 1980 yugi ad yeqvel tutlayt n Yugurten ad tili am nettat am lalla-s tegnawit d tquricit*. Cheikh Marx Buḍyaf s yiman-is, deg unejma i yexdem di Lpari « d imeɣnasen ukavar-is, ur sen-iqvil ara tamaziɣt, xas ma 70% deg-sen d Iqvayliyen.

Tinawt agi yezzenz-itt i ukabar n M.D.A, i d-ixleq kan Ben Bella segmi i d-i
yeffeɣ si lḥevs deg useggas n 1981. Argaz–agi, yusa-d ar tmanaɣt n Fransa akken ad yexdem tagdilt* n tsertit, bɣiɣ ad iniɣ : asenddanku* amezwaru asmi « Lzayer tewwi timunent-ines ».
Am akken teẓram, akabar n F.F.S, yezdi tagdilt-is d ukabar M.D.A akken ad d-ddun ignawiyen d tegnawiyin ar umenzay* mgal aḍabu azayri. D tamezwarut i « yeddukel » waεrav d uqvayli akken « ad beddlen tikli » n Lzayer seg ubrid i d-tewwi si 62 armi d imiren.

Aḍavu n Chadli Benjeddid terkeb-it tugdi, imiren ixdimen-is sumata issereḥ-asen-id ar Fransa, ifreq-iten af leqhawi n iqvayliyen akken ad hedren i imanagen nneɣ akken ur ṭafaren ara Si Lhucin d Hmimed. Kra n wussan kan, ass n 07 avril 1987, deg Bulvar n St Michel yeɣli Mas Ali Mecili s tersasin umetan iserdasen uffiren n S.M i yetteddun s ddaw n ufus n Kasdi Merbah.

Acukan,yiwen di ssin agi wer yerbiḥ s tdukkli niqal i d-bnan, maca akavar n F.F.S i yxesren s lkedtra, acku : a) Iruḥ-as wergaz am Mas Ali Andre Mecili, aqerruy wis sin, u tis snat, akavar agi yefreq af sin iḥricen : F.F.S akked F.F.D n Si Lḥafiḍ.

Iserdasen d iqeddacen n uḍavu zerεan yir awal, teddun « kkaten ṭṭbel » i widak yebɣan asen-d-slen, qqaren, amedya : « amek ara ddukelen d wergaz yenɣan acḥal d tamegreḍt n uqvayli i 1963 ? D irgazen wigi ? Wigi xedεen igrawliwen n l A.L.N ! Ur teddut ara d wid i ynekkren, i yεfsen ɣef idammen n imeɣrasen n 63 ! (02). Hadert i ken-ttkellixen widak n ssuq agi ! (03) Akka d-mlaleɣ, nekk s yiman-iw, d duqeddac agi n uḍavu,amek i ttmeslayen i iqvaylyen di leqhawi n Lpari d leqrubat-is*.

Acimi yefreq ukabar agi ? Acku, Si Lhucin akked Mas Ali Mecili ur cawren yiwen seg imeɣnasen-nnsen ma ad sdukklen ifadden nnsen, tagdilt nutni d ukabar n Hmed Ben Bella neɣ mdah ? D tagi i d sebba id-yeglan s ufaruq gar-asen.

Amawal :
timmuzɣa : berbérité
tagdilt : opposition
izelmaḍenimxalafen : divers gauches
tinawttamenzut : premier article
tegnawit : dialecte arabe
taquricit : langue de l’école
asenddanku : tyran
umenzay : lutte
Lpari d leqrubat-is* Paris et région parisienne.

PRS: Pari de la Révolution Socialiste (parti de Mohemmed Boudiaf)

AAE: Amicale des Algériens en Europe (le FLN pour fliquer les immigrés)

PAGS: Parti de Avant Garde Socialiste (parti de Hachemi Cherif)

MDA: Parti de Ben Bella) Mouvement pour la Démocratie en Algérie

FFS:(Parti de H.Ait.Ahmed) Front des Forces Socialistes

PPA: (pari clandestin avant le FLN) Pari du Peuple Algérien.

ALN : Armée de Liberation Nationale (guerre d’Algeie)

FLN: front de liberation national.

Lemεani n ddunnit :
01) Vav n tinnawt d yiwen ucawi n ukavar P.R.S. Tagara yezzenz-itt u ukabar n M.D.A i t-id-issufeɣen deg uɣmis n EL BADIL deg iseggasen 1986 (mazal a d-uɣaleɣ deg uḥric i d-tteddun ar wayagi).02) Yiwet seg iqeddacen n A.A.E, inna-d awalen agi af tmettant n Ali Mecili : « atan kesselen winna nnwen ! ».
03) ibɣa ad yini imeɣnasen n ukavar F.F.S.
*Akka ara teḍru d yal amaziɣ ara yeǧǧen tanaṣlit-is akken ad yuɣal d wayeḍ. I kra n widak anida tarwa-nnsen ttmeslayen-kan tagnawit. A wigi i d-ikkren deg tmanaɣt n Lzayer, Wehran, Qsentina, atg,…uɣalen « yezdeɣ tafekka nnsen. Hatay amek ara sen-teḍru. Inna umusnaw amaru Mas Al Sûsî yerna-d degawal-is :  » As-tiniḍ, am akken rruḥ n waεrav yellan yemmut, yuɣal-d ar ddunnit yezdeɣ tafekka (teǧǧa) n umaziɣ « . Dayen i si imaziɣen neqqesen, « izukar lla ttnernayen am ujrad « .

La presse: El Badil: journal du parti de Ben Bella dans les années 80
Al djarida: journal mensuel du PRS. de Md Boudiaf.

Hand Berkouk