Ass n umezruy (III)

0
436
Tamurt nnegh
Tamurt nnegh

TAMURT – Akabar agi abenbelli*, iverreḥ-d* tinawt* i yewwin isem d-nniɣ yagi (walit amur wi sin). Ben Bella yuɣal d amagdal*, aben it-yessawḍen ad yeg tagdilt d wid i yennuɣ i 1962, asmi akken i yella ar uqerruy n uḍavu azayri. Maca ur yettu ara taεerravit* d ineslemit-is*. Aḥric tinawt tamenzut* ittuverreḥ-d deg uɣmis i wumi qqaren El badil, u taḍfirt niqal ad d-teffeɣ deg uɣmis n imal*, usufeɣ n tira i d-iteddun.

S yenna akin, yeḍra-d umqellaε neɣ lxilaf meqqeren gar imeɣnasen n FFS akked d widak n MDA. Am akken nezmer a d-ini kan tidett : « gar Iqvayliyen d ignawiyen ». Acimi ? acku imeɣnasen nni aεraven, akken llan,wufqen akkemmel n uberreḥ n tinawt agi. Iqvayliyen akken llan ur qvilen ara akkemmel n usufeɣ n tinawt agi.

Akkagi i si taḍfirt n tinawt agi ur d-teffiɣ ara deg uɣmis n imal. Am akken nerra lwelha nneɣ, nwala tinawt agi testenyat s yisem n yiwet n teqvaylit i wumi qqaren : « Ouiza Machin ». Tfaqem belli ignawiyen ar ass-a seqdacen tastratijit agi, lmaεna-s, ad arun yiwet n tinawt, ara d-iregmen deg iqvayliyen u ad testenyin s yisem n uqvayli akken ad yessexser neyya n Iqvaylyen. Tastratijit agi teqsed kan akken ad terwi u ad tennuɣni, ad tesluɣ neyya d laman gar iqvayliyen, maca werǧin i d-qesden ignawiyen.

Acuɣer anect-agi ? Iqvayliyen d imaziɣen sumata,sehlen i ufaruq,maca mazal xilla deg-sen ur ttfran ara deg ixfawen nnsen ma ad ilin d imaziɣen neɣ ad rtin* ar udrum n waεraven-inselmen(01).
Nekk ɣur-i talsarut* s wudem n usebdeli d-yellan deg uɣmis n Libre Algérie* i d-innulfan di tallit nni. (tasarut agi ur tella ara ar ɣur-i ussan agi, acku hatt ddaw ikerṭunen* n tirest*inu).
Ayagi akken kan ad twalim imdanen-a, ttwellihen-aɣ s uḍad dima s teɣmert n « tmuɣli tibawt* » ladɣa mara yili d iqvayliyen.

Zemreɣ ad-iniɣ s tusda akken iqvayliyen d amur azeddgan deg tfekka* iwumi ssawalen « agdud azayri ». Ixsimen n Uqvayli, bedden-d mgal-is si 1949,akken ad simnen, ad sεaddin tamuzaɣt* ttasnakta* i d-isnulfa temharsa* afransis » akken ad yeg « afaruq ger izayriyen ». Si 49 arass-a, kra n wayen i ycudden ar tutlayt tamazɣt,tanaslit n tmurt, qqnen-t ar imnekcem afransis d uberrani sumata.

Ma d taεerravit* ulac fell-as awal, maca ayen illan d aεrav « d taddukli, d tilellit, atg… ». Xas akken d tasnakta, d ayen walan akk medden, d Cheikh Areslan,adruzi* alubnan i yellan deffir n usmenddeg n ukulughlis* MessaliLḥaǧ, segu seggas n 1930.

Dayagi i yessawḍen kra n Iqvayiyen, deg-sen Mas Laimache Ali (amkan-is di Ljennet) d yemddukal-is kkren nnan-d : « Lzayer ad tili d tilellit, d talzayrit, anda izayriyen sumata (aεraven d iqvayliyen) yal-wa s wemkan-is ». Akka, yiwen ur ittali, ur yetεadday ɣef wayeḍ. Iqvayliyen seg imeqranen am Mas Abbane, ar umjahed deg umadaɣ, atg,…ulac deg-sen win i yxemmen ula ddqiqa belli aεraben yellan znuzun tassent* d temẓin ɣef ileɣman i tmurt n Iqvayliyen ad uɣalen fell-aɣ d imeharsanen* akken-kan yeffeɣ ufransis.

Tama tamessalit* nettat tekkat akken Lzayer ad tili astixeṛ* d taεravt-tineslemt. Ihi, Mas Ahmed Ben Bella d imsetbaεn-ines*, ur ttun ara tixidas nnsen d tid n watmaten nnsen. Xas iεedda wayen i yεaddan, nutni qqimen seg ujedder* anda issawalen yagi : « iqvayliyen d iferraqen*, d izɣunzar*, atg,… »
Ar tura mazal lla ttkemmilen deg usemsex af Iqvaylien yal tikelt ara d-εareḍen ad-refeden iqerray nnsen ad-ini-n belli nekkni « d izayriyen, maca d imaziɣen, nekkni d iqvayliyen ur nella d aεraben ! » (02) Qeblet-tt neɣ agwit-tt a tarwa n Ɛica !

Amawal
abenbelli :benbelliste/ iverreḥ-d : publier/tinawt : article/amagdal : opposant/tagdilt : opposition/taεerravit d ineslemit-is : arabisme islamique./tinawt tamenzut : premier article
imal : prochain/talsarut : copie/asegdel, tiririt : réplique/libre Algérie libre Algérie (Lzayer tilelli). Journal du FFS/ikerṭunen : cartons/tirest : archive
tibawt : négative/tamuzaɣt : berbérisme. ./(awal agiulac-itdegimawalen )./tasnakta : idéologie
tamharsa : colonialisme/tafekka : corps/taεerravit : arabisme /( wagi ulacit deg imawalen )
akuluɣlis : (yemma-s d tagnawit n Tlemsan, vava-s d aterki)./imeharsanen : colonialiste./astixeṛ : exclusive/jedder : dénigrer/iferraqen : sécessionnistes/izɣunzar : racistes
umummad : souris./ahil : programme/warem : 20/mraw : 10/rti : assimiler/adruzi : druz
tassent : sel/tamessalit : messaliste/imsetbaεn : suiveurs.

Lemεani n ddunnit
01) Nutni fran-tt deg allaɣen nnsen, nekkni, kra deg neɣ mazal iten. Walit kan : Iqvayliyen akken llan, smuzguten i Dehman El Herraci, Hadj Mhend El Anqa, maca ignawiyen d tegnawiyin, akken llan, ur tettafem ara ula d yiwen ad yaɣ tasfift neɣ a CD n teqvaylit. Ur t-ittawi ara a lukan as-tefkeḍ ttikci. Izukar fran-tt deg iqerray nnsen fell-aɣ. Ak smuzegten i terkkit, i thenddit, i tisrailit, maca taqbaylit d awezɣi !
Llan kra d Iqvayliyen snulfan-d les flash disk anda ssexlaḍen tizlatin n tegnawit d tid n teqvaylit akken asent sslen medden. Ruḥet ar les cybercafé di tmurt neɣ ar ttebrani n Iqvayliyen deg Fransa ad twalim ayen d-qqareɣ ma d tidett neɣ mdah.

02) Awal agi yenna-t-id Salem Chaker 1998 deg uɣmis le monde tinawt af timanit.
* Ilaq tura iwweḍ-d lawan akken yal Aqvayli ad isemmi i tarwa-s s yissemawen n Imaziɣen. Tura tesεam akk aẓeṭṭa deg ixxamen nwen. Ihi, klikit kan af umummad* ad afem isem n imaziɣen i tarwa nwen.

* Ilaq diɣen ur tettmeslayem ara tagnawit, am akken i kun d-nniɣ, deg uḥric nni wi sin deg ass umezruy (II). Ssawalet-asen s tegnawit mara yili teḥwaǧem-ten akken ad teqḍum leslaḥ nwen. Iziker ma yebɣa ad yil igar-awen, yewwi-d ad immeslay tutlayt nneɣ ma ulac iveddel avrid ar « gar watmaten-is ». Tinna akken zik : yiwen iziker gar mraw*n iqvayliyen as-settmeslayen s tzikert-is, xas ma yedder warem* iseggasen gar asen. Ihi, tura ddunnit d ahil*, d abrid n tlelli n uqdud aqvayli, d imaziɣen sumata

Hand Berkouk