Rennun isɣaren i tmes yesruɣayen idles-nneɣ, ɣilen s wakka ara ad sbedden tugdut

1
1476
Taddart Tiwal, Ctember 2019. TawlaftPhoto A. Azwaw. Ah a tamurt-iw, melmi ar‘ ad yali wass!
Taddart Tiwal, Ctember 2019. TawlaftPhoto A. Azwaw. Ah a tamurt-iw, melmi ar‘ ad yali wass!

(Sɣur Akli Azwaw) – Ahat aṭas n yad ar‘ ad yeɣren awalen-a, ad inin: „Argaz yettwali kan ayen ur nelhi di tmurt-nneɣ, itettu ayen yelhan. Annect-a yessefcal ifadden.“

Ma d nekk werǧin ttuɣ ayen yelhan di tmurt-iw, maca ur qemmceɣ ara allen-iw ɣef wayen yettcekkel tikli i wecraw n tidi ɣef tlelli.
Ihi attan tidet qerriḥen, akken walaɣ kan nekk:

Tamurt-nneɣ tuɣal d tamurt n „qoraic“
Ass-a ttwaliɣ tamurt-iw yesverver fell-as usigna d averkan. Tilawin yettlussun tiɣennasin tiverkanin ugtent, rennunt yal aseggas. Di taddart-iw walaɣ kra n tlawin lsant akka, ma nekk werǧin rujaɣ annect-a sɣur-sent. Tiɣennasin yesvervren ɣef idles-nneɣ uɣalent am akken yessefk ad ilint. Ula d waṭas n yirgazen qqaren: „d tilawin iyevɣan akka, annect-a d azref-nsent“. Irgazen-a ǧǧan tilawin-nsen ad ddunt d yad yettazzalen ad snegren idles-nneɣ. Irgazen-a fkan tilelli i tlawin-nsen ala deg taluft-a n tɣennast, ma d tilelli deg weḥric n tmeddurt isɛan yirgazen ulac-itt i tlawin. Neẓra merra tameṭṭut di tmurt-nneɣ ur tesɛi ara tilelli isɛan yirgazen.
Tamurt-iw ass-a tuɣal d tamurt n „qoraic“.
Ssrameɣ kan a d-yuɣal wudem-is kra n wass.

Nnan Tamaziɣt mačči tura
Ameslay ɣef taluft n tuffɣa n idzayriyen ɣer iverdan (tanukkra) mgal adavu adzayri tuɣal am taluft n wasɣan (ddin). Amur ameqqran n tarwa n tmurt ur yettaǧǧa ara a d-yini yiwen kra ur nelhi deg-s. Acku ɣilen win i d-yennen kra mgal tanukkra-yi ayen imi semman „Lḥirak“ am akken yezga-yasen-d deg wevrid ar‘ ad yekksen adavu n tura.

Nekkini s yiman-iw awah ad afeɣ a d-kreɣ kan azekka a d-afeɣ tamurt n Dzayer tuɣal am tmurt n Swiss. Aɣvel-inu d yad yeqqaren, ur yessefk ara a nettsuɣu ɣef idles-nneɣ amaziɣ alama nessufeɣ akk yad yellan deg udavu, i yukren, rwin tamurt n Dzayer.

Amek akka yak ula d Aɛraven llan yad yeqqaren: „1.2.3, leqbayel faqu bekri“, tura a nuɣal nekni d ineggura?

Aṭas n yizwawen qqaren: „Argaz-a aɛessekri yeṭṭfen tura tamurt s uqezzul yettnadi ad yifreq Aɛraven akk d Imaziɣen, iwakken ad yesseɣli tanukkra

n wegdud adzayri“. Nnan faqen iwannect-a, ihi tamaziɣt tezmer ad traju.

Llan yad yeqqaren daɣen: „Ulac Aɛraven, ulac Izwawen (iqvayliyen), ulac Icawiyen, ula Imẓaviyen, ula Imuhar (Iṭergiyen), ulac icenwiyen. Mar‘ ad wali yiwen ayen yellan ad yef tella taɛravt kan, ulac tamaziɣt. Amek iyezmer yiwen ad yili azekka m‘ ur yelli ara ass-a?

Ihi nekni s yizwawen, s imaziɣen nennum nettraju a nili. Amek a neqqim kan akka? Acuɣer ur d-neqqar ara tura yakan: „llan Waɛraven, llan Imaziɣen a neddukkel merra, yal yiwen s wudem-is deg tikli mgal adavu.

Azerreg wis sin deg taluft n tririt n yidles-nneɣ i wazekka d yad yeqqaren daɣen:
“Yad yeṭṭfen adavu ur cliɛen deg taɛravt, ur cliɛen deg lislam, ur cliɛen deg tmaziɣt; teddun kan ɣef iɛebbuḍen-nsen.“. Amek akka anwa ihi i yettɛerriven tamurt-nneɣ? Anwa i iteddun ass akk d yiḍ iwakken ad yessenger tutlayt-nneɣ?

D tidet teddun ɣef iɛebbuḍen-nsen, maca ssengaren daɣen drus deg tutlayt-nneɣ/idles-nneɣ!

Ɣef taluft n tnukkra yenna-yi d yiwen wemɣar agur n cetember 2019 di tmurt: „Taluft-a am sin yirgazen (yiwen d Amaziɣ, wayeḍ d Aɛrav) yeṭṭfen aqettun n iṣurdiyen wa ijebbed deg tama, wayeḍ ijebbed deg tama nniḍen, drus kan Amaziɣ-nni yevra i iṣurdiyen-nni, acku yugad ad cerrgen, Dɣa yewwi-ten Warav-nni.“

Ula di tmurt-nneɣ ttsuɣun medden deg iverdan magal adavu
s taɛravt. Nnan iwakken ad fehmen Waɛraven
Yernu segmi itevda tnukkra n yidzariyen seg Furar 2019 kecmen aṭas
n wawalen nniḍen n taɛravt ɣer tmaziɣt. Swakka am akken nnan Imaziɣen i Waɛraven: „ih neqbel tutlayt taɛravt, neǧǧa tutlayt-nneɣ ɣer tama“. Swakka skecmen awalen n taɛravt meḍlen wid n tmaziɣt. Qqaren „lḥirak“ mačči „tanukkra“; qqaren „Silmiya“, mačči „s talwit“; qqaren „xawa xawa“ mačči

„s tegmat“; qqaren „Iruḥu ggaɛ“ mačči „ad ffɣen merra“ Atg.

Awalen-a n taɛravt, ssɛan „sser“ ɣer waṭas n imaziɣen i ten-yeqqaren. Amur ameqqran ur yeẓri ara s wawalen-a ttkemmilen deg usenger drus drus n tutlayt-nsen tayemmat. Llan yad yeqqaren: „Ẓert ula d Aɛraven qqaren azul.“

Nekk ugadeɣ kra n wass deg tutlayt-nneɣ a d-yegri kan wawal „Azul“.

Ihi win iran ur tnegger tutlayt-nneɣ ur d- yeqqar ara „Yeɛṭik sseḥa“ yella wawal „s tezmert-ik“, ur d-yeqqar ara „ssalam uɛalaikum“, yella wawal „azul“; ur – d yeqqare ara „Bqa ɛla xir“, yella wawal „ǧǧiɣ-k di talwit“, atg.

Acuɣer tutlayt taɛravt tneqq tutlayt tamaziɣt?
Llant snat n sebbat acuɣer tutlayt taɛravt tneqq drus drus tutlayt-nneɣ tayemmat tamaziɣt: Tamezuwaru: taɛravt d tutlayt n wesɣan (ddin) n lislam. Amur amuqqran deg imaziɣen d inselmen. Tamaziɣt mačči d tutlayt n lislam. Taɛravt anida yedda yiwen tella am ass am yiḍ. Taɛravt tkeččem ula ɣer yixxamen n yiḍes n yal Amaziɣt ama yettamen s lislam am ur yettamen ara.

Amedya d ladan 5 tikwal deg wass s taɛravt, d aɣervaz yessqaren taɛravt di tmurt-nneɣ, d radyawat akkd TV yettzerrigen s tutlayt taɛravt, atg.

Tis snat: Taluft-a n umeslay s taɛravt tuɣal d taluft n „lmeɛna“. Win yettmeslayen awalen s taɛravt ttwalin-t medden am akken yemɛen. Amedya: „Incallah, ḥamdullah. Atan umedya-nniḍen ddreɣ-t aggur n ctember 2019 di tmurt: yiwen wass ssawleɣ i yiwen wergaz, netta yerra-yi-d s wawal „anɛam“. Nekk nniɣ-as s taḍṣa: „Acuɣer anɛam? Awal-a s taɛravt, nekni nesɛa awal ih“. Netta yessentta-d allen-is ɣef allen-iw, am akken ira a yi-d yini: „amek tura kečči, triḍ ur meɛneɣ ara nekk?“

Awal aneggaru
Iwakken ur ttfakkaɣ ara awalen-iw s usnuzgem kan riɣ a d-iniɣ da:
„Ɣas iṭij iteddu ad yeɣli, nekk yessefk a nernu tikli“.

Ssarameɣ ad agten yad (tid) icerwen tidi ɣef izerfan-nneɣ tura, azekka, war ma rujan d acu ar‘ d-yeffɣen di tnukkra-yi di Dzayer.
Nesɛa tamurt tecveḥ, deg-s yella kra yellan, ɣur-neɣ imusnawen, timusnawin; ɣur-neɣ tugdut atg.

Yegra-d kan a nnamen ula d nekni d aɣref inella am akken llan iɣerfan nniḍen. Asalu i tikli ɣer ṭlelli atan yenǧer yakan.

Akli Azwaw, 29.09.2019

1 COMMENT

  1. twaladh amek i tharcem tura!!😌 imi tettarum s taqvaylit. rnut tira s taqvaylit,,, ma nttezzi f taromit kan… ad ali teqvaylit,,ayyih!

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here