Si tsuta ar tayeḍ

6
560
Si tsuta ar tayeḍ
Si tsuta ar tayeḍ

Aγref aqvayli ittγellit amennuγ γef tlelli ines am akken ittγellit akal n tmurt-is. Wa ittajja t-id i wa. Wa ittak-it i wa. Di tmura nniḍen irevḥen tisuta ttγellitent tamussni d cci. Macci d ugur id-ittajjan imezwura i ineggura. D aya i γef zgant teddunt ar sdat, snarnayent deg iman nsent d tmussniwin nsent. Zgant ttṣeggiment, ttḥekkirent tudart nsent. Iswi nsent d tudart di tumart d lferḥ. D anecreḥ d zehhu war anḥaf d lḥif.

Nekni, s wid tewwet daâwessu, nessutur kan a nidir s yiseγ d uzday n lqed akken ur nettili ara ddaw uḍar n wa neγ n wihin. Maca ar assa ur nessaweḍ.

Tevda taluft umennuγ atrar γef tlelli nneγ seg unexsuṛ n imenγi Icerriden di 1857. Tugar aγ Fransa. Terna yaγ imi llan-d γur-es wallalen. Llant-ed γur-es tmacicin d tnaâurin d imrigen neγ leslaḥ ur nessin nekni imiren. Fransa tettwasnefli ugar nneγ u anect agi nefṛez-it u nqevel-it. Maca xas akken ur as nekni ara. Maca tasuta n imiren d tamezwarut ittwaḥersen. D nutni i issarsen imeẓẓuγen nsen d wallen nsen sdat Ufransis xas akken ulawen nsen rγan, caḍen imi ur nnumen ara ddel d tudart ddaw uḍar.

Tarwa nsen tekmumes, temmecc. Imi teffeγ as afus d tyita i tejmaât, dγa zzin medden ar zzawiyyat. Ufan din tameẓẓuγt d wawal γef tlelli nsen, γef tlelli n tmurt nsen. Wisen ama ukin imiren neγ âemden d akken asγan neγ dyyana ivda ittaṭaf amḍiq ur isâi zik. Maca, akken tevγu tili tegnitt, ddan medden d ccix Aḥeddad d ccix Amuqran assmi ssekren ṭṭrad mgal Fransa deg issegasen n 1871. 14 isseggasen kan i izrin γef imenγi Icerriḍen  ssekren t-id. I tikkelt nniḍen Fransa tugar iten. Dγa tikkelt agi txeṭṭa aten iken ur nwin imi ṭaqa seg sen nfan ten ar Kayan d Surya. Wid iqqimen di tmurt zzeyṛen asen tadimt ugar. Erran ten ar tqarâett u s ujelkiḍ kan iten ttlâin.

Ddan Kra isseggasen daγen d Uqvayli ur ffiγent ara fell-as temsal. Akken ivγu irfed itt isars itt ulac! Ur innum ara tudart ddaw laânaya n umzuγ, n uveranni, n uwerdan. Maca xas tasuta n imiren tres maca ẓẓan deg tarwa nsen awal d tikta n tlelli. Assmi mden kkren rruḥen ar lakul afransis xas akken tazwara wallan medden aγervaz afransis d avrid kan nniḍen n uvxas. Maca uγalen almi d-ssarḥen cwiṭ i ilwi u fkan tarwa nsen γur-es. Syin id-ifγen wid iγran, wid yukin u iwalan amek llant temsal ama di Fransa ama di tmura nniḍen. D nutni ihi id-issalin amennuγ asertan ivdan deg isseggasen n 1900-1910. Deg usseggas n 1926 ssawḍen ssalin-d akavar aqvayli amenzu imi ssemman s tefransist Etoile Nord Africaine d netta i irefden amennuγ syin d afella. Ayen id-iskanen d akken Iqvayliyen urjjin ssarsen ixeffawen nsen u ssnen as i tssudest tikli d asveddi svedden yiwen wAârav γef uqerruy n ukavar nsen, Messali Lḥajj. Uqmen-tt s lemâemda, s leḥsav, akken ad ssakin Aâraven izren di tnafa, ad ten id-rnun γur-sen. Yerna yifit ad illin wAâraven ar tama nneγ wala mgal nneγ. Acku Fransa tuki yid-sen, yak ula d Abdelqader nni is ittggalan ivxes u idda yidsen. Mmi-s n mmi-s, Xaled, kif-kif.

Seg mi ivda umennuγ asertan, Iqvayliyen, ama di tmurt ama deg inig d imeγnasen merra. Ukin merra acku wa iqqar i wa, wa inehhu deg wa. Win ifγen i ivardan, win ur umi d-qqiment tinzar ur as ttawin tundict di tmeγra ur as ttevdadden ma yuḍen. D assufeγ di ttufiq i t iggunin, i t iggalen. Diγen netta rran medden aḍar u gren ak afus, myal yiwen amek izmar. Wa s leqraya wa s tedrimt, wa s iγalen. Argaz, tameṭṭut, amγar, tamγart d llufanat yiwen ur issegra taqejjirt. Akka id-ewweḍ tezγint tamesmaziγt n 1949. D Aâraven kan i tt iwalan d tamesmaziγt maca wid i tt yuqmen ayen d-nnan d tidett u ran kan ad tili Llezzayer d tazzayrit. Maca imiren Aâraven d ayen ul nsen fkan-t i el umma. Ttun akya tinekkit nsen d iẓuran nsen u ddan d wid i ten yugin ar assa, Aâraven usammar. Xas akken yiwen nγan-t, wiyaḍ ssegden ten s ufus n Iqvayliyen yerna maca Aqvayli ur ilsi tavarda ur isris taâkemt.

D netta daγen di 54 assmi tekkar, assmi is qqaren wAaraven dacu i yuγen Iqvayliyen d irumyen. D netta diγen di 56 assmi ittwasudes, ittwaseggem  ṭṭrad akken laq deg Ifri. Yak seg useqqamu n Summam d afella i vdant tlufa n tidett di  ṭṭrad. D netta diγen di 62 i isentenyan di Évian. D netta daγen di 63 i ikkren i ṭṭrad nniḍen mgal Aâraven yukren tamurt kan akken d taḥmayant. D netta daγen di 76 assmi isres lbumbat akken ad izwi ddel. D netta diγen di 80 di tefsut. D netta diγen di 85 s temγunt n uḥdu n izerfan n umdan. D netta diγen di 94 deg uγanzu n uγervaz azzayri aârav isneslem. Xarttum ulac ticraḍ zeddigen i deg ur d-igir ara iman is Uqvayli.

Di tefsut taverkant n 2001 dγa icca Ugawa yir tiyita. Nγan-t ijjadarmiyen ur ten yuḥtam. Inwa ten d iferfanen, d atmaten ziγen nutni d imzuγen, d iwardaniyen. Tamuγli nsen temgarad u tiṭ nsen ar ussamar kan. Akka id-yuki ihi Uqvayli. Akka i yuyes, akka i illez d ayen yuli-d γef ul-is kra illan d aârav azzayri, kra iccuden ar tesneslemt. Iḥsa ihi amennuγ γef Llezzayer i wacu-t ara, ur issuffuγ ara. Nettnaγ ugar n tmida d uzgen, si 1857 sr assa ur aγ ewwi sani. Tafsut n 80 tergel-it cwiṭ. Tin n 2001, taverkant, tzzerrev it akken iwata. Akka ihi i nveddel amennuγ, is nveddel tayett i uveckiḍ nneγ. Nuki d akken tamurt nneγ macci d Llezzayer, aγref d idles nneγ macci d izzayriyen, asγan nneγ macci am win nsen, asirem nneγ imgarad γef win nsen, tudart nneγ ur telli ur tettili am tin nsen.

Maca atan ihi hareγ ad waliγ assa d tufγa ara issufeγ umennuγ agi amaynut. Tisuta seg assmi iγ t nser tmurt si 1857 d amennuγ ad ḥellint tilelli nsent. Maca yiwet ur t ssaweḍ ara assa xas tin 54 tγil teḥḥella-d tamurt macca tekkes Fransa u tger iman is gar tucar tt yugaren. I wassa, tasuta n wassa u γur illa wanay, imseγret d tkarta n tnekkit ad tessiweḍ? D nettat i umi tefka tegnitt arezg d zzhar ad ḥelli tilelli nneγ? Wisen. Maca azekka aγ d-yerr awal. Tella ka nyiwet n taluft ara d-iqimen deg umezruy i levda: Iqvayliyen n uzekka urjjin ad ttun tasuta ara d-issuksen taqvaylit si taâravt. Urjjin. D awezγi.

Mack Ait Aoudia

6 COMMENTS

  1. azul, ur zmiren ad ssalin sin imal, ma yella ur sεin ara yiwen umezruy i ten yesduklen, ma tmeslayeḍ d yiwen yewwi waḍu n taεravt-tineslemt! Ad ak t-id yevdu di εoqba, εabdelqader, messali, butef, alama tenniḍ as ihi amezruy nneγ macci akka, ula d timetti yal wa amek ara tt yesεu, wa s tallakt, wa s cariεa.

  2. azul, ur zmiren ad ssalin sin imal, ma yella ur sεin ara yiwen umezruy i ten yesduklen, ma tmeslayeḍ d yiwen yewwi waḍu n taεravt-tineslemt! Ad ak t-id yevdu di εoqba, εabdelqader, messali, butef, alama tenniḍ as ihi amezruy nneγ macci akka, ula d timetti yal wa amek ara tt yesεu, wa s tallakt, wa s cariεa.

    • Azul a Mhand,
      D aya tura…ilaq myal yiwen kan s tmurt ines, s tmetti d usirem ines.

  3. azul, ur zmiren ad ssalin sin imal, ma yella ur sεin ara yiwen umezruy i ten yesduklen, ma tmeslayeḍ d yiwen yewwi waḍu n taεravt-tineslemt! Ad ak t-id yevdu di εoqba, εabdelqader, messali, butef, alama tenniḍ as ihi amezruy nneγ macci akka, ula d timetti yal wa amek ara tt yesεu, wa s tallakt, wa s cariεa.

Comments are closed.