Tadiwennit d Dr Kamal Bouamara ɣef usegzawal‑is « Issin » – « Issin d adlis iwulmen i uselmed n teqbaylit »

22
354

{{Areẓqi Ayemmel}} : Dayen, Issin yeffeɣ-d, yettnuzu deg tnedlisin. D acu i d aḥulfu-inek amezwaru ?

{{Kamal Bouamara}}: am wakken qqaren : teffeɣ targit ɣer tafat ! Ayen yellan d takti kan, d asirem, d asenfar, ass-a dayen yuɣal d taɣawsa, d adlis i zemren medden ad walin, ad massen, ad ɣren … Tura ccekk ur yelli, Issin yella ; yella yisem-is, yella netta, mačči am ccix n lkanun : isem-is yella, netta ulac-it!

{{A.A}}: akken ttwaliɣ, axeddim i xedment teẓrigin L’odyssée yelha nezzeh, igerrez : afran n teɣlaft, lkaɣeḍ, lexyaḍa, … Rnu ula d ssuma-ines, tsuɛed imdanen. D acu ara d-tiniḍ ?

{{K.B}}: D tidet, axeddim xedment teẓrigin L’odysée igerrez, d amahil yeffeɣ nnun, Seg tama-ya, ulac iɛewwacen i ten-yecban. gedha s tezrigin ! Dɣa, ad farseɣ tagnit i yi-yettunefken akken ad snemreɣ aṭas aṭas amaẓrag ɣef wayen iga i udlis n teqbaylit, s umata… rnu, am wakken i d-tenniḍ, s ssuma rxisen, s tin iwumi zemren aṭas n medden…

{{A.A}}: ma yella gziɣ mliḥ, yella umgired gar umawal akked d usegzawal ; tin ɣur-s, Issin d asegzawal amezwaru n teqbaylit s teqbaylit. Uqbel ahat ad nekcem s asentel s telqey, riɣ ad aɣ-d-tiniḍ amgired gar AMAWAL akked USEGZAWAL ?

{{K.B}}: AMAWAL deg-s umuɣen n wawalen s snat (neɣ ugar) n tultayin ; d amedya, deg tama, ad tafeḍ awalen n teqbaylit (tamaziɣt), deg tayeḍ, ad tafeḍ awalen n tefransist i ten-id-iqublen. Syin ɣur-s, nezmer ad naf deg umawal 100 n wawalen, am wakken i nezmer ad naf deg wayeḍ alef, neɣ amelyun. Mačči d amḍan n wawalen swayes nezmer ad nessemgired AMAWAL akked USEGEZAWAL.

Deg wawal “asegzawal” yella wawal “asegzi”, anamek-is d “asefhem”, ama s yiwet n tutlayt, ama s snat (neɣ 03). Dɣa, deg usegzawal, awal – neɣ tawwurt– ila aṭas n yisallen ; gar yisallen i nezmer ad naf, llan wid yerzan tira akked lmenṭeq-is; llan wid yerzan tajerrumt : awal yezmer ad yili d isem, d amyag, d … ; llan wid yerzan anamek-ines yecban tabadut n wawal neɣ amegdawal-is (neɣ : ameglawal-is), atg… S wannect-a i nezmer ad nessemgired AMAWAL akked USEGZAWAL, mačči s umḍan n wawalen i yellan deg udlis. Taẓrigt n wass-a n Issin deg-s 6000 n tewwura (n wawalen), deg teẓrigin i d-iteddun ad yennerni, maca lemmer deg-s ala 500 neɣ 1000, tili yezga yettusemma d asegzawal. Ihi, ma yella iseḥḥa wawal-a, nezmer ad d-nini dakken Issin d amezwaru deg unnar …

{{A.A}}: neẓra dakken asegzawal d aglam ussnan n tutlayt, dɣa Issin d aglam n teqbaylit n wass-a. Maca akken qqaren : “taqbaylit, mačči yiwet”, seg tama ɣer tayeḍ n Tmurt n yeqbayliyen, ad naf taqbaylit temxalaf … Asteqsi-inu amezwaru : acuɣer n teqbaylit akkit, mačči n yiwet n tmeslayt kan, tin n At yemmel iseg d-tefruriḍ ? Acuɣer ur tgiḍ ara, d amedya, akken iga Jean-Marie Dallet, i d-yewwin awal ɣef teqbaylit n At Mengellat ? Asteqsi wis sin : D acu i d anamek n teqbayli n wass-a ?

{{K.B}}: d tidet, zemreɣ ad d-awiɣ awal ɣef tmeslayt n taddart-iw, n lɛerc-iw, n tama n Bgayet, … Aglamen n tmeslayin n teqbaylit ilaq ad ilin, ama s ttawil n yisegzawalen, ama s ttawil n tezrawin yettmagan deg tesdawiyin ; ass-a, deg tesdawiyin, aṭas n tmeslayin i d-yettwagelmen yakan ; s waglamen-a i nezmer ad nessiweḍ ad nissin ugar tutlayt-nneɣ. Maca deg usegzawal yecban Issin mačči ala aglam i yellan deg-s, yella deg-s daɣen uslugen n tutlayt. Tura ad d-segziɣ anamek n wawal-a.

Ass-a yella umaynut deg wayen yerzan aẓayer anmetti n teqbaylit, n tmaziɣt ; ass-a tettwaray, tettuselmad deg uɣerbaz, deg tesdawiyin, deg internet ; ttmeslayen yes-s deg yimaṭṭafen, deg tiliẓriwin, … Seg wasmi i tuɣ cwiṭ amkan-is deg uɣerbaz n tmurt n Lezzayer akked tsuddiwin-nniḍen, Leqbayel terza taluft yecban iselmaden, imnuda, imyura, imresjarnen, imeɣnasen s umata… ttemsefhamen yes-s mebla uguren imeqqranen, maca ttemlilin-d daɣen aṭas n wuguren, xersum deg wayen yerzan tira-ines akked wallalen ara yesseqdec i uselmed.

Yiwen am nekki i yellan deg unnar n uselmed akked unadi, seg tazwara n yiseggasen n 1990 ar ass-a, i yemlalen Leqbayel n yal tama, ttḥulfuɣ s wugur-a n uslugen n teqbaylit yal ass. Amek ? Mi ara yekcem uselmad n teqbaylit (tmaziɣt) ɣer tzeqqa n uselmed, ad yemlal d inelmaden i d-kkan seg yal tama n Tmurt n Leqbayel ; dɣa, aselmad mačči d tameslayt-ines ara yesselmed deg tzeqqa, ad yaf dinna taqbaylit temxalaf, tuget mačči d kra.

S Issin ihi, riɣ ad kemmleɣ deg ubrid i d-neǧren imezwura deg temsalt-a n uslugen n teqbaylit ; yewwi-d ad neɛreḍ ad d-nessufɣet talugent i teqbaylit, talugent swayes ara narut, ara neslemdet, atg. Deg ubrid-a n uslugen n teqbaylit, yella yakan wayen yettwaxedmen, ayen iɣef msefhamen wid terza temsalt, am ugemmay, ilugan n tira n wawalen akked tefyar, … yella wayen iɣef mazal ad nemsefham … Deg Issin, ɛerḍeɣ ad d-awiɣ awal ɣef teqbaylit akken ma tella, ɛerḍeɣ ad d-greɣ timgirdiwin iwulmen i yellan deg teqbaylit, ama d tid yerzan lmenṭeq, ama d tid yerzan anamek neɣ talɣa n wawalen… Issin d ttawil, d adlis iwulmen i uselmed n teqbaylit …

Γef wayen yerzan asteqsi-inek wis-sin (02), ad d-iniɣ dakken tutlayt, seg tallit ɣer tayeḍ, tettbeddil ; ihi ula d taqbaylit akken. D amedya, amawal n teqbaylit n tallit n Yusef Uqasi (lqern wis XVII- lqern wis XVIII) akked tin n wass-a yemxalaf : llan wawalen ijellun, llan wid i d-ikeččmen… Deg teqbaylit n Yusef, awalen yecban : lakul, aɣerbaz, azul, tilelli, …, ulac-iten !

{{A.A}}: asteqsi-nniḍen ad d-yawi ɣef umgired gar wawalen taqbaylit/tamaziɣt. D acu i d taqbaylit, d acu i tamaziɣt ?

{{K.B}}: ass-a yezga gar yiḍelli (amezruy) akked wazekka (imal) ; ihi yelha ma nefrez timsal, akken ad nemseham ɣef unamek n wawalen : ayen yezrin, yezri, werǧin ad d-yuɣal ; azekka, d ayen-nniḍen ; azekka, imal, ttmeyyizen-as medden, bennun-t-id. Ihi ad ɛerḍeɣ ad d-rreɣ i usteqsi-inek akka.
Seg tama n umezruy, tamaziɣt tezmer ad tili d tayemmat n « tutlayin timaziɣin » yellan ass-a, am teqbaylit, tacawit, tumẓabt, tacelḥit, tarifit, atg. S unamek-nniḍen, yezmer lḥal ahat yiwet n tmaziɣt i yellan deg tallit-nni n Mass-nsen akked tin n Yugar-iten, ur neẓri ara, ur nzemmer ad nẓer … Maca seg tallit-nni armi tin n wass-a, aṭas i yeḍran, aṭas n leqrun i yezrin deg wakal n Tmazɣa … Deg tallit n wass-a, yal tarbaɛt ( Izwawen[[Γur Imaziɣen n tama n Tipaza, d nutni i d Leqbayel, d nutni i yettmeslayen taqbaylit ; « tamaziɣt n Tmurt (Tizi Wezzu, Bgayet,Tubiret …)» qqaren-as tazwawt, imezdaɣ-ines qqaren-asen Izwawen.]] , Leqbayel, Icelḥiyen, Irifiyen, …) tettmeslay tamaziɣt-ines ; ihi tiririt-inu tamezwarut ɣef usteqsi-inek d ta : taqbaylit, d tamaziɣt n Tmurt n Leqbayel.

Deg wayen yerzan imal (azekka), d ayen-nniḍen. Da, mxalafent taktiwin, mxalafen wahilen. Llan sin d igejdanen:
– Llan wid yebɣan, yessaramen ad d-gen yiwet n tmaziɣt swayes ara msefhamen Imaziɣen sumata. Takti yecban ta, taswiɛt-a d takti kan, d ahil kan, d targit kan. Ahil yecban wa mačči s wawal i yezmer yiwen ad t-id-yessali, neɣ s tuɣalin s amezruy, …
– Llan daɣen wid i d-yelhan d tmaziɣt akken tella deg tilawt, deg wannar ; dɣa yal tarbaɛt tecɣel d tmaziɣt-ines : Leqbayel xeddmen taqbaylit, Icelḥiyen ceɣlen d tcelḥit, atg. Maca aṭas n medden ur negzim ara assaɣen yellan gar tamiwin-a n Tmazɣa ; aṭas ur nri ara ad gezmen isakaten, assaɣen yellan gar trebbaɛ-a, ama seg tama n uselmed akked unadi, ama seg tamiwin-nniḍen, yecban tasertit, timetti, tdamsa, …

{{A.A}}: asteqsi aneggaru yerza tamsalt n B/V. D acu i tenniḍ ?

K.B: wid yebɣan ad rren V deg wadeg n B, ur gzin ara acemma deg temsalt-a n tira n teqbaylit. Tira tumrist n teqbaylit mačči d tira tamsislant… Llant tirawin-nniḍen : win yebɣan ad d-yesken imesla (sons) yellan deg tmeslayt n taddart-is, yewwi-d ad yefren tira tamsislant, mačči d tira tumrist…

22 COMMENTS

  1. surft iyi kkan ad efkka& yiwen n’westeqsi &ef temsalt aggi nV d B?,mara tarudd tabratt di tmurt as terredd l’adresse,as nini,15 abrid ne& tazribt ta&elnawt tis 3.mara tt-id arudd &er tmura yaggi yesexdamen talatinit am nekkwni,amek igg laq attarudd, asenini,abenue n’bictor hugo,nne& avenue n’victor hugo?

    • @Winn n da:

      avenue d tafransist, ad yeqqim kan avenue akken yella.
      Dagi wwin-d ameslay γef teqbaylit.
      Ad ak-d-fkeγ yiwen umedya γef tamawt greγ di tlufa-agi, war ma lliγ d amusnaw(maca, telha tmuγli-w? Dagi i tuḍen ixef-is):
      V: S irumyen dγa d V-agi iγef nettmeslay- Baba(Vava).
      V-agi di tmurt n Lalman d Faw. (Volkswagen) yettwanṭaq akka: Fulkbagen neγ Fulksvagen.
      Ihi ayagi yakk akken ttwaliγ yezmer kan a d-yili fell-as wemsefhem, sakin tefra.
      Nezmer a d-neddem asekkil(K), ddunit akk ahat(?) γur-sen d (K), nekkni ad as-nessawal(M). Ad nettaru « Yemma » akka: Yekka.
      Wissen ma yezga-d wayagi a mass Buεmara neγ tebra n 3 x 3 ar d ccetkiγ fell-ak i mmi-s n Wemsed! 🙂

      • Tanemmirt tameqqrant i Mass Kamal Bouamara ghef Usegzawal amezwaru n tutlayt taqvaylit.Tamsal-a n B negh V d-annar n tira, d wid yetettarun s teqvaylit, ama d-tasekkla,tamedyazt ,taghamsa atg… ara i-tt-frun. Ulac ugur ameqqran ma nura V negh B, nek deffregh avrid i d wwin wid yettarun V. Llan watmaten Imerrukiyen imazighen yettarun ula d-asekkil O.
        Amedya: Taméttot… Asekkil O ur yeggit ara di teqvaylit.
        Tanemmirt.

  2. surft iyi kkan ad efkka& yiwen n’westeqsi &ef temsalt aggi nV d B?,mara tarudd tabratt di tmurt as terredd l’adresse,as nini,15 abrid ne& tazribt ta&elnawt tis 3.mara tt-id arudd &er tmura yaggi yesexdamen talatinit am nekkwni,amek igg laq attarudd, asenini,abenue n’bictor hugo,nne& avenue n’victor hugo?

    • @Winn n da:

      avenue d tafransist, ad yeqqim kan avenue akken yella.
      Dagi wwin-d ameslay γef teqbaylit.
      Ad ak-d-fkeγ yiwen umedya γef tamawt greγ di tlufa-agi, war ma lliγ d amusnaw(maca, telha tmuγli-w? Dagi i tuḍen ixef-is):
      V: S irumyen dγa d V-agi iγef nettmeslay- Baba(Vava).
      V-agi di tmurt n Lalman d Faw. (Volkswagen) yettwanṭaq akka: Fulkbagen neγ Fulksvagen.
      Ihi ayagi yakk akken ttwaliγ yezmer kan a d-yili fell-as wemsefhem, sakin tefra.
      Nezmer a d-neddem asekkil(K), ddunit akk ahat(?) γur-sen d (K), nekkni ad as-nessawal(M). Ad nettaru « Yemma » akka: Yekka.
      Wissen ma yezga-d wayagi a mass Buεmara neγ tebra n 3 x 3 ar d ccetkiγ fell-ak i mmi-s n Wemsed! 🙂

      • Tanemmirt tameqqrant i Mass Kamal Bouamara ghef Usegzawal amezwaru n tutlayt taqvaylit.Tamsal-a n B negh V d-annar n tira, d wid yetettarun s teqvaylit, ama d-tasekkla,tamedyazt ,taghamsa atg… ara i-tt-frun. Ulac ugur ameqqran ma nura V negh B, nek deffregh avrid i d wwin wid yettarun V. Llan watmaten Imerrukiyen imazighen yettarun ula d-asekkil O.
        Amedya: Taméttot… Asekkil O ur yeggit ara di teqvaylit.
        Tanemmirt.

  3. Nekk ttwaliɣ ulac ugur ma nura « V » naγ « B », acku, mi ara d-nettmeslay γef tmaziyt n yizwawen « Taqvaylit », drus n wawalen anda i nessusruy imesli « B », γef waya, nezmer ad nekkes asekkil « B » deg ugemmay, maca deg temsirin n tirawalt nezmer ad t-nesselmed i yinelmaden d tisuraf kan (des exceptions). Amedya: ma nevγa ad d-naru awal Bibb naγ aɛebbuḍ, nezmer ad neǧǧ asekkil « B », ma d anda-nniḍen, ad naru kan asekkil « V ». Nekk yeγran cwiṭ deg tesnilest n tmaziγt, ur ttwaliγ ara yella wugur deg wanect-a. Zemreγ ad d-iniγ, deg wussan i igan deg INALCO (propositions pour la standardisation de l’écrit, juillet 1996, 1998), imir llan ttxemmimen γef tutlayt tamaziγt yedduklen, mačči am tura anda aṭas n tγawsiwien i ibeddlen, ladγa tikti n tmaziγt d yiwet n tutlayt yedduklen. Cukteγ aya d awezγi ad d-yili, ur nezmir ara ad nettuγal γer deffir iwakken ad s-d-nɛiwed talalit i tutlayt yuγen avrid n uveddel (l’évolution et la variation). Ihi, a Mass Buɛmara, ad k-snemreγ aṭas aṭas γef umahil-a i d-txedmeḍ, urǧin yeḍra-d deg umezruy, aya seg tama, seg tama-nniḍen, tesɛiḍ lḥeqq imi d-tenniḍ taluft terza aṭas n yimassanen n tutlayt, d acu kan yal amdan yezmer ad d-yefk tikti-ines amek yettwali timsal. Taluft n tira terza akk imdanen yettmeslayen tutlayt taqvaylit, mačči anagar kra n yimdanen. Amussu n MAK iɛewwel ad ibeddel tira i usekkil « B » γer « V », aya ur yelli d ugur! Tanemmirt.

  4. Nekk ttwaliɣ ulac ugur ma nura « V » naγ « B », acku, mi ara d-nettmeslay γef tmaziyt n yizwawen « Taqvaylit », drus n wawalen anda i nessusruy imesli « B », γef waya, nezmer ad nekkes asekkil « B » deg ugemmay, maca deg temsirin n tirawalt nezmer ad t-nesselmed i yinelmaden d tisuraf kan (des exceptions). Amedya: ma nevγa ad d-naru awal Bibb naγ aɛebbuḍ, nezmer ad neǧǧ asekkil « B », ma d anda-nniḍen, ad naru kan asekkil « V ». Nekk yeγran cwiṭ deg tesnilest n tmaziγt, ur ttwaliγ ara yella wugur deg wanect-a. Zemreγ ad d-iniγ, deg wussan i igan deg INALCO (propositions pour la standardisation de l’écrit, juillet 1996, 1998), imir llan ttxemmimen γef tutlayt tamaziγt yedduklen, mačči am tura anda aṭas n tγawsiwien i ibeddlen, ladγa tikti n tmaziγt d yiwet n tutlayt yedduklen. Cukteγ aya d awezγi ad d-yili, ur nezmir ara ad nettuγal γer deffir iwakken ad s-d-nɛiwed talalit i tutlayt yuγen avrid n uveddel (l’évolution et la variation). Ihi, a Mass Buɛmara, ad k-snemreγ aṭas aṭas γef umahil-a i d-txedmeḍ, urǧin yeḍra-d deg umezruy, aya seg tama, seg tama-nniḍen, tesɛiḍ lḥeqq imi d-tenniḍ taluft terza aṭas n yimassanen n tutlayt, d acu kan yal amdan yezmer ad d-yefk tikti-ines amek yettwali timsal. Taluft n tira terza akk imdanen yettmeslayen tutlayt taqvaylit, mačči anagar kra n yimdanen. Amussu n MAK iɛewwel ad ibeddel tira i usekkil « B » γer « V », aya ur yelli d ugur! Tanemmirt.

  5. Azul fellawen, J’ai une question: Est-ce que l’expression: « Cacher le soleil avec un tamis » est kabyle, amazighe, arabe (car meme certain pays d’arabie l’utilisent), ou internationale. Car meme les Australiens du New South Wales (the oldest and richest of the Australian colonies; and currently the most populous state) utilisent cette meme expression pour signifier bien sur la meme chose qu’en kabyle!

    Merci pour votre reponse,

  6. Azul fellawen, J’ai une question: Est-ce que l’expression: « Cacher le soleil avec un tamis » est kabyle, amazighe, arabe (car meme certain pays d’arabie l’utilisent), ou internationale. Car meme les Australiens du New South Wales (the oldest and richest of the Australian colonies; and currently the most populous state) utilisent cette meme expression pour signifier bien sur la meme chose qu’en kabyle!

    Merci pour votre reponse,

  7. azul, ad snemmreγ mass Buεmara γef leqdic-a-ines, aya d ayen yelhan aṭas i wakken ad nesseγti awalen-a i nesseqdac yal ass. Sendiḍelli kan i d-kecmeγ ar da, uγaleγ-d di tmurt, lliγ kraḍ wagguren uẓammeγ « l’internet » atan uffiγ-ken-id tegrem-d awal γef asekkil « V » ma ad yettwaru « vava neγ baba » nekk ar γur-i yettvan-nneγ ma nura-t akka: vava, Vgayet, mačči baba, Bjaia.

    tamawt: aselway n « R C D » di tγiwant Uẓeffun yura tiplakin uwehhi s tfinaγ, »Sviṭar » yura-t s « v » nni n tfinaγ igan am uεecciw, newhem akk, acimi mačči swayen sγaren deg uγervaz i tent-yura? imi d « tamεamrit » swayes qqaren deg iγervazen.

  8. azul, ad snemmreγ mass Buεmara γef leqdic-a-ines, aya d ayen yelhan aṭas i wakken ad nesseγti awalen-a i nesseqdac yal ass. Sendiḍelli kan i d-kecmeγ ar da, uγaleγ-d di tmurt, lliγ kraḍ wagguren uẓammeγ « l’internet » atan uffiγ-ken-id tegrem-d awal γef asekkil « V » ma ad yettwaru « vava neγ baba » nekk ar γur-i yettvan-nneγ ma nura-t akka: vava, Vgayet, mačči baba, Bjaia.

    tamawt: aselway n « R C D » di tγiwant Uẓeffun yura tiplakin uwehhi s tfinaγ, »Sviṭar » yura-t s « v » nni n tfinaγ igan am uεecciw, newhem akk, acimi mačči swayen sγaren deg uγervaz i tent-yura? imi d « tamεamrit » swayes qqaren deg iγervazen.

  9. Azul fell-ak
    Tanmirt-ik a kamal imi d-turidh idhles aggi amaynut. Ah a Yillu lukan ad qwun imdanen seg wid nnegh akk-a am kecc, tili tutlayt nnegh ur tghelli yara ar tzulight armi ula ttizikert tedjatt-id gher deffir. Ihi atan nekwni nefreh yiss-k nezzeh a Mas Kamal. Iban kecc seg mis n tjaddit, s mmi-s n teqvaylit tahrurt. ttmennigh kan ad iseqwu Yillu timital-ik akken adles nnegh ad yidir, ad irfed iman-is. Ilaq ad fehmen iqvayliyen, d imawlan id ireffeden tutlat macci ttutlayt ig reffeden imawlan. Tarumit ma teqwa, tuli, tedjhedd, d imawlan-is itt issulin, ittireffeden. U daghen, iwwi-d d wid yesaa cci ara iqedcen ghef tutlayt, acku win ixussen amaic ur izmir ara ad iqdec fell-as. Amedya: « Ifrasisen, « d wid irwan » bennegen ig qedcen ghef tutlayt nsen. Nekwni d wid yelluzen ig qeddecen ass-a ghef tutlayt nnegh. Acugher ayaggi? Ghuri macci akk-a i tteddun lecghal.

  10. Azul fell-ak
    Tanmirt-ik a kamal imi d-turidh idhles aggi amaynut. Ah a Yillu lukan ad qwun imdanen seg wid nnegh akk-a am kecc, tili tutlayt nnegh ur tghelli yara ar tzulight armi ula ttizikert tedjatt-id gher deffir. Ihi atan nekwni nefreh yiss-k nezzeh a Mas Kamal. Iban kecc seg mis n tjaddit, s mmi-s n teqvaylit tahrurt. ttmennigh kan ad iseqwu Yillu timital-ik akken adles nnegh ad yidir, ad irfed iman-is. Ilaq ad fehmen iqvayliyen, d imawlan id ireffeden tutlat macci ttutlayt ig reffeden imawlan. Tarumit ma teqwa, tuli, tedjhedd, d imawlan-is itt issulin, ittireffeden. U daghen, iwwi-d d wid yesaa cci ara iqedcen ghef tutlayt, acku win ixussen amaic ur izmir ara ad iqdec fell-as. Amedya: « Ifrasisen, « d wid irwan » bennegen ig qedcen ghef tutlayt nsen. Nekwni d wid yelluzen ig qeddecen ass-a ghef tutlayt nnegh. Acugher ayaggi? Ghuri macci akk-a i tteddun lecghal.

Comments are closed.