Tamuɣli ɣef uzɣuzer

0
530
azɣuzer
azɣuzer

TAMURT – Ar leḥsab n umeddakel agi nneɣ Albert. Memmi, azɣuzer* ur yuḥwaǧ ara ad ifeccec*akken ad yesseɣli ɣef wiyaḍ akken a ten-yaεzel. Tamexaleft-ines*, ur tuḥwaǧ ara akken ad d-sbeggen iman-is, ad d-ttuεeggen am asenǧaq*at-walin medden : llsas-ines ires ɣef tmezdart* n wiyaḍ, widak it-ixulfen. Tucḍa ar wennar n uzɣuzer, yeshel ɣef yiwen akken ad yemmal ɣer-s, ardaxel-is. Amek ara yesber umdan ɣef ul ɣib* i ysehlen maḍi ? Wagi d ayen ur nhellek win uɣur deg i d-iffeɣ, imi yebna af lexsara, n uṣṣubbu n lɣir ddaw. Anwa ara yagin beqqu yagi i ysehlen s waṭṭas* (01).

Llankra, akken ad d-ibin nnig n wiyaḍ, ad d-yali ɣef tuyat n medden, ɣef wid yettwaḥeqren (02). Izɣuzran*,akken ad ḥussen iman-nsen meqqerit, ilaq ad alin ɣef tuyat n wiyaḍ. Dagi nefhem tura acimi i d textiṛin, i ffernen tiɣtast*tiseknatin*, tiẓuḍratin, tidak i d-yefkan iman-nsen i tyitiwin mebla ma rran-d*. Azɣuzran*ittruḥ s ugnug*ar umeḥquṛ*. Yenna deg awal : « yeshel ad ternuḍ tawaɣit* i ugeswaḥ* ». Werǧin, d awezɣi i nesla, ara nsell yiwen ɣef uzɣuzer mgal* Amarikani, Ajapuni, Aglizi neɣ diɣen ula mgal Almani, acku widak-agi d irgazen i iǧehden, i ibedden ɣef tigruma* tinezmarin*; maεna azɣuzran akken ad yeg talekt*-ines, ittruḥ ar widak i ihezlen, widak yesseɣli umezruy. Ineggura deg tezrart*, n tmeqyast n talsa*
Ilaq-as i umdan, diɣen ad iḥader s tuccḍa ɣef ayen yaεnan tilist n uzɣuzer-agi. Ur ilaq ara yiwen ad ittwakellex, amkan i mgal izɣuzranen* inafrayen* i yessefqaεen anda yewwi-d a neḥḥader ur nɣelli ara am yizan deg leɣlaḍ n wanect-a. Am akken nezmer ad d-nebder asexdem s usukay* n uzɣuzer (03).

Ttejribat-inu di Fransa.

Ila di Fransa anda imdanen iεedda fell-asen uzɣuzer, deg-sen yiwen d nekk s yiman-iw. Aqli-n d seg wid agi fi iεedda miḥyaf. Deg iseggasen nni n 70, imanagen d inelmaden n TferkaTaɣerbit, iwumi ssemman « Aεraben » ; tilawin d tullas tifransisin akken ma llanttt agint ad gnent, ad ddunt d imanagen d inelmaden nneɣ sumata (04. Maca di tallit nni illa lexzin* i icudden xilla ar usdurneɣ* nninekkni d ugdud afransis.

Tagi d sebba kan id d-ufan akken d-rren fell-aɣ ḍlem n tuffɣa, uga ǧǧinsendegtmurt n Lzayer i ǧǧanmeblalebɣinsen. Ihi anect-a d sebba tameqrant imi urzenaɣ ddaw n uḍar-nsen. Mara yili yiwen yettwaḥqer, yettwaεleq ar wiyaḍ, win i d-yusan seg wigi at-yerkeḍ at-yerr amzun am akken mačči d amdan. Af anect-a i d-nniɣ sennig agi xas d aklucar ak-id-yergem ma yella zzat n « watmaten-is » (04).

Maca, azɣuzer-agi, yeqsed kan izayriyen sumata, xas akken mara d ttmeslayen qqaren : « les arabes ». Iùmerruken d Itunsiren d Iberkanen tettazgal-iten kra n wayen ttidiren n tmuḥeqranit i ttidiren izayriyen. Amma deg uxeddim n lluzinat zzat n lcaf, amma deg icantiyen yeḍralbaṭel d timuḥqranit mgal imanagen d inelmaden iqvayliyen neɣ d aεraven n Lzayer.
Aεraven n Lzayer, ula d nutni ufan-d iman nsen i yḥuzadegtlemmast, akter n Iqvayliyen, azɣuzer i d-iɣlinfell-aɣ. Nekkni s Iqbayliyen, d taḍfirt* s 130 n iseggasen n Franse, s yenn, si 62, nesεedda azɣuzer n izayriyen iwumi neqqar « Aεraven-awal ». Ihi di tmurt n Lzayer, aεraven agi ddren d nutni i yeqwan, mi d-wwḍen ɣer Frana, ufan-d iman-nsen am akken ddren Iqvayliyen di tmurt n Lzayer : drus yid-sen.
Di Lzayer, qqaren-aɣ : « qbbaylifayeḥ, qbbaylikerruc, atg ». Di Fransa, d izukar i yellan ttwaregamen d imenza ɣef nekkni, maca nekkini ilaq kullec i d Iqbayliyen, maca d izayriyen. Tawaɣit nneɣ nekkni, nesεedda rasizm n waεraven, imi d Iqvayliyen i nezwar, di Fransa nesεedda rasizm imi nella d izayriyen. Imiren i d-innulfa wawal agi iqqaren Iqvayliyen imesdurar n Fransa : « Nekkni s Waεraven ». Acku akka iɣ-ssawalen i fransisen imiren. Maεna akken izukarur d-ttafen ara iman-nsen di rrif, d iwḥiden (06).

Zik mara tettmeslyeḍ ula steqbaylit, ar urumi qqaren-d : « Ah, thesrem taεrabt ! ». Kra n Iqvayliyen mara heddren s tutlyt nsen, qqaren-asen i yfransisen : « je parle arabe, tu comprends l’arabe ? Ayagi dayen yeḍran deg lweqt qbel 1980.

Amawal :

Azɣuzer : racisme. Azɣuzran : raciste. Ifeccec : vanter. Tamxaleft : supériorité. Tmezdart : infériorité. Asenǧaq : drapeau. Ulɣib : vice. Uṣṣubbu : rabaisser. Izɣuzran : racistes.Tiɣtast :victimes. Tiseknatin : désignées..Tiẓuḍratin : résignées. Rran-d : riposter.Ugnug : d’instinct. Umeḥquṛ : opprimé. Tawaɣit : malheur. Ugeswaḥ : malheureux. mgal: antiTigruma : nations. Tineszmarin : puissantes. Talekt : triomphe. Tazrart :chainon.Tmeqyast : cerceau. Talsa : humanité.Inafrayen : sentimentaux. Imgalizɣuzranen : antiracistesAsukay : abusif. Usdurneɣ : colonialisme. Ttaεrebit : arabisme. Tisnukta : idéologies.Izukar :Berbères arabisés. Tasnuktatamuzɣant : idéologie berbériste.

Lemaani n ddunit

01) Ayagi n walat di Fransa zzat n imanagen ak d iklucaren mara k-id-irgem zzat n « watman-is » netta. Maca tella yiwet kan tekka-d nnig : Netta ilul di Fransa u isem-is Francois neɣ Jean Claude. Tadyant agi teḍra-d ɣef imanagen n TferkaTaɣerbit (imellalen d iberkanen) deg iseggasen nni n 70. Yiwen ad yili ur yeswa ara, maca imi netta n da kečč n wandanniḍen.

02 Akka i xeddmen Ipurtigaliyen mara ten-yaɣlḥal d imanagen n Tferka di lxedma. Acku, Ipurtugaliyen sqizziben iy ifransisen, am akken asen-qqaren : « Nekkni d Irupiyaniyen, amkunwi, mačči am « wiggi d aεraven » nemxallaf di yal tamsalt (ddin, laεwayed, atg.)

03) Anect-a gitzemren ad twalim deg udlis n Albert Memmi : le racisme p :165. Xilla n temsal i d-yessefhem Mas Albert Memmi, anda i d-yenna ula d netta iadda fell-as uzɣuzer neɣ neqqar sumata amiḥyaf.

04) Di lawan-nni, ula d tullas tizayriyin akken ma llant regglent amma ad ddunt « d watmaten-nsen ». Akken ma llant, (ttiqvayliyin neɣ ttaεrabin), ḥeqrent, ttṣeḍḥint ad ddunt d wid iten-icban. Taqbaylit di tallit nni, ad teddu, ad txaleḍ urupiyan menwala, am Ipurtigaliyen , ma ulac ad hatent maḍi ad ddunt iberkanen n Tefriqtwala atent id-walin irumyen d watmaten nsen, yernu am tidak yeqqaren, am tid ur neɣra ara. Deg iseggasen n 70, xilla n tlemzyin tiqbayliyin iqqaren, ttaguint ad zewǧent ula d zewǧ ar ticki i tent-fkan imawlan nsen i lwasila-nsen. Maca diɣen ur qwant ara tullas am tura. Ass-amazal-ittdagi n tmuḥeqranit n watmaten nsent. Ass-a mazal xilla teddunt d iberkanen wala win n wactal-nsent.
(05) Yiwen ubrid deg iseggasen n 70, lliɣ ttrajuɣ amitru am nekk am irumyen.ɣef lbank, iqqim yiwen uklucar, dɣa mi d addaɣ s tikli zzat-s, innak : « I kečč tura d acu i texddmeḍ di tmurt nneɣ, yak tura tewwim timunent nwen ». Ittkemmil-d : « Yernu nekk nnuɣeɣ-ken di tmurt nwen u xilla inɣiɣ deg idurar nwen ». Ma d sin yidsen yiwet n tikelt d tameṭṭut d wergaz ssekren, qqimen di sin ɣef lbank rrif utrutwardeg tama l’avenue n St Ouen deg umitru la fourche. Tamrilt d stnat n ssveḥ, akken i d-ad zgiɣ zzat-sen, imaren tarumit nni tekker-d s ibaddi, tenna-k : « ma ɣur-k abriki  » ? Nekk rriɣ-as : Ulac, ur ttkeyyifeɣ ara ! Nettat imiren, kra ma ttsubbuɣ-d, ttbaεadeɣ-d fell-asen, nettat imiren lla tettzid deg rregmat-is. Armi tettkemmil tugi ad ttessusem, uɣaleɣ ar deffir ar ɣur-sen. Mi yi-d-wala akken, truḥ tqarreb ar tama numeddakel-is, tbedd zzat-s. Nekk bdiɣ regma deg-s ur as-ǧǧiɣ ara. Ṣubbeɣ-d akk ccetla-as d imawlan-is d lḥerma-ines. Nettat mi tugad ad tewteɣ, tenna i wergaz i d-iddan yid-s : « aha tura kečč « ! Quraε fell-i » ! Netta, yenna as : « D acu i kem yewwin ar ɣur-s » ! Nekk imaren kemleɣ abrid-iw.

06) Iqbayliyen xilla deg-sen qqaren nutni d aεraven akken aεraven agi ur tɣiman ara wḥed-sen. D acu yerran Iqvayliyen ad εabbin lexṣaṣ nsen. Di tallit nni llant snat n tisnukta* : tinn n l’Amicale des Algériens en Europe, anda ixell ddin ineslem d tutlayt taεrabt d taεrebit*, tayeḍ tasnukta d ttin n Ugraw Imaziɣen i d-isbegginen i umaḍal sumata udem n Uqbayli.

A.A.E*,nettat ḥala tutlayt taɛrabt i d tutlayt, acku ugin ad mmeslayen ula d tameslayt iqbayliyen yettikkinyid-sen.Xas akken xilla n Iqbayliyen ddan yid-sen u qedcen mgal tutlayt d tjaddit-nsen. Timeɣriwin txeddem l’Amicale tettawi-d yiwenucennay kan s teqbaylit, d’Akli Yehyaten, Salah Saεdawi neɣ d QasiTiziWezzu, atg… Ma d izukar* ttawin-d semmus ar mraw n icennayen s tzikert-nsen.

Segimir,yekker-d Ugraw Imaziɣens tasnukta tamazɣant* i yxeddmen ula d netta tifaskiwin hala n teqbaylit kan, maca taswiεt tewεar imi l’Amicale agi teqqim-d taεdawt tameqqrant mgal kra n wayen illan d amaziɣ. Sexsaren leqdic-nsen, ttcerigen laficat i d tlessiqen deg leqhawi n Iqbayliyen di Lparis d leqrub-is imeɣnasen n Wegraw agi. Ttaṭṭafen inuẓar iqbayliyen akken ur cennun ara i l’organisation agi.

Ass n tfaska nni, ttasen-d s lkiran si yal tamnaḍt akken ad siggden, ad qurεan wdak i d-yussan ad ferǧǧen. Qqarenasen : « Wiggi atan kkaten ad ferqen tamurt ».

* A.A.E : En 1976 cette organisation criminelle avait 56 locaux dans Paris et région Parisienne. Elle recevait un budget de 3 milliards par an de la part du régimede Boumediene. Ces informations m’ont été transmises par feu Bessaoud Md A.

* A.A E : Amicale des Algériens en Europe.

Hand Berkouk