Tamuɣli ɣef uzɣuzer (II)

0
300
Tamuɣli ɣef uzɣuzer
Tamuɣli ɣef uzɣuzer

TAMURT – Azɣuzer deg Fransa iqsed-d, iḥuza anagar Izayriyen sumata, maca deg izayriyen n tallit n 60/70, krad n imuren d iqbayliyen. Ifransisen, akken ma llan segsen, ar tura mazal rran-aɣ, ḥesben-aɣ seg actal n waεraven. Wigi xas degsen llan widak iɣ-issenen u ssnen amezruy-nneɣ.

Acukan azɣuzer illa wanida kra seg imanagen sseqdacen-t s wudem asukay* mara yili tallest tugi asuter-inek i weḥbak*. Maεna ḥadret ad tamnem belli tullas tifransisin d turupiyaniyin qebblent-aɣ kan akka, maca nekkni s izayriyen nettwaḥsab d ineggura deg irgazen seg imanagen meṛṛa illandegtmurt n Fransa.

Tamenzut imi d ixeddamen, d ineggura seg tsellumt asemti*, tissnat, sebba af idger* nneɣ, imi nettxellis akka yen iaddan di lgirra nekkni d urumi. Tella tagi n “iḍarren iberkanen”*d luluf,* imi ffɣen-d, ǧǧan tamurt s lebɣi neɣ melba lebɣi-nsen: tinna ḥesben niqal d ayla-nsen, qrib azal n lqern d uzgen. Tiwaculin agi, qqiment akken am win ittwacellḥen s lǧerḥ urnḥellu ilebda. Imdanen agi, llandeg-sen : ibulissen*(01), ijadarmiyen, ixeddamen n ddula tafransist di yal amkan n tabdelt*. Am akken teẓram, nudan ad erren ttar seg imanagen d inelmaden izayriyen di Fransa (02). Qrib yal ass neqqen yiwen uzayri deg akal n Fransa.

Nemlal-d akk d tilawin agi tizɣuzranin* i iqeblen imi d irgazen i nella,maca ugint-aɣ imi n ugemmaḍ n Tferka Taɣerbit*. Dagi, Itunsiyen d Imerruken, ula d nutni sεddan miḥyaf n lqella n tayri*deg anecta ak d tlawin tifransisin d turupiyaniyin sumata. Kra ntikelt ara n qerreb, ara nenteq ar yiwet n tallest tafransist, nettat imiren kan ad muqel tazwaral ḥenn* n umeslay-ik, amuzɣuzer* n yiles s « r ») mara yettmeslay umdan, d tikeli* inek amek lḥala-inek. Ad temmeɣ ad terr sak-is ddaw n teɣruṭ-is. Dagi akken ak d-mmel belli tigad ad tt-takreḍ. Ittusemma aqla-k d amgaggu*. Imiren kan ad tḥusseḍ i ssura-k temmar s facal.Mara yili tameṭṭut tugad-ik, tekukra-k, amek ara k-tefk lamin akken ad teddu yid-k. Deg teswiɛin n tuffɣa n ixeddamen, seg 17 h d afella alamma d 20 h, ifaguten ttaččaren-d d lɣaci. Tibankiḍin ttwaṭṭfent akken llan.

Wiyaḍ merra ad ttewten s ibaddi ; win ickernben ar imaṭṭafen d iεewzan n wuzzal i ttwaxedmen i wanecta. D timira agi akk nekk wiyicban i ttxayaleɣ akken ad dduɣ deg umitru, neɣ uṭubis, acku mara myeḥrasen imdanen am sserdin akken neqqar, tilawin n tmurt n Fransa akken llan (ula d tiginne ɣ) ad tkernbent af sakat nsent ddaw n tɣerdin nsen. Irgzen diɣen yiwen-nsen, ula d nutni yal yiwen ad isferfed ar lǧibat-is akken ad yerr ttezdam-is ar daxel n l ǧib n lbista-s. Akken ma dinna, apikpukit ur s-yeshil ara ad t-id-issenser. Nekini imiren nettḥulfu i yiman nneɣ ur ngerrez ara. Nettili deg yir lḥala. Neẓra, neḥṣa belli di lawan agi i d ttilin lepikpukit akken ad xedmen lecɣal nsen, maca akken ad tcakkeḍ yal amdan i ibanen n TferkaTaɣerbit d amakar n lejyub, dagi cekk-iw dayen i iɛeddan tilist. Ayagi mačči ala nekk it-ijerreben, seqsit wiyaḍ ma tesnem madden yettidiren di Fransa. Maca llan ahat Iqvayliyen ur nettarra ara ddhen-nsenartidak agi, acku dayen yessaḍanen allaɣ n umdan.

Ayagi dderen-t imanagen izayriyendeg iseggasen n 60, 70, 80, atg…. Tilawin timinigin nneɣ, nutenti ur ten-aɛna yara taluft, acku ur ttwaɛezlent ara am nekkni s yergazen. Tilawin nneɣ ur qwant ara di tallitnni, maca tidak yellan merra ddant d tama tazɣuzrant akken ad selkent iman-nsent (02).Innak yiwen « aɣerrabu mara t-keččmen waman, yal yiwen yettnadi kan ad yeslek aqerruy-is ». Ihi zzat n yir tallit, llan, qwanwidakakkagi i ireggwlen zzat n tbalaɣt*.

Widak yettcabin ar ifransisen :

Widak agi, werǧin i sεeddan tamuḥeqranit d uεzel gar nutni d ifransisen d urupiyaniyen sumata. Akken ad yili yiwen akkagi, ilaq-as ad yettak acbi deg ṣṣifa n udem-is arurumi. Ilaq-as tazwara : 1) Acebbubis ad yili iserreḥ d aleggwaɣan, ur yettili ara d akerteṭṭan*, ma d awraɣ, dɣa akken ayaxir maḍi. 2) Allen d tizerqaqin.3) Taglimt-is d tamellalt neɣ ma ttaberqact,akken akkaxir. Akken ma llan imdanen agi ttbeddilen ula d ismawen-nsen. Amedya : Muḥend, Ali, Said, ttuɣalen d’Alain, Jean, Philippe, atg….

Nouara, Zahia, Fatima ttuɣalent d Marie, Françoise, Delphine, atg,…

Dacu kan i ten-icbbihen zzat n ifransisen, d lḥennn umeslay n tefransst. Llan deg-sen ulac kra n tmusni s tutlayt, acku ttbinen xilla n dihin, mačči n Fransa.

Kran wayen ara k-d-isqerben ar widak n TferkaTaɣerbit, ak-yessibɛed af ifransisen u ad tiliḍ seg wid ittwaɛezlen, yettwaḍerfen, yettwaɛggenen s uḍaḍ.

Iqvayliyen d Tiqvayliyin igan akkagi, ur yellafell-asen miḥyaf d uzɣuzer. Ɛacen ddren tudert zeddigen, ur ssinen ara d acu i d lḥif n leḥmala n tullas, atg,…Acku akken llan Iqvayliyen igan am irupiyaniyen deg ṣṣifa nsen, sɛeddan ussan izedganen. Merra zedɣen d tlawin amma deg isensiyen, krad g-istidyuten.

Timselɣutin n uḍris :

01) Seg timsulta llan deg-sen ahat azal n wamur wid krad « d iberkanen n uḍar ». yen d-inna aɣmis n France soir degiseggasen n tagar n 70, inna-d : 9 af 10 deg ikumisaren di Fransa d wid n Ifransisen n Lzayer. Ternuḍ-as diɣen llan deg-sen ula d iserdasen n lgirra n Lzayer. Wigini akk ɣur-sen cceḥna, taɣennant, atg.

02) Di tallit nni, iadda miḥyaf neɣ azɣuzer ameqran af kra ittcabin ar “ṣṣif n uzayri”. Ula d tikwal d Iguslaviyen, imi d imidditiraniyen (Mediterranean) ula d nutni, ssufrin,hanen deg timuḥeqranit n ukuntrul ibulisendeg umitru, anadi n tamezduɣ, axeddim, atg,…

Imerruken d Itunsiyen ula d nutni ssufrin am nekkni, maca mi d-sbeggnen iman nsen kan mačči d izayriyen imiren ad beddlen udem ar ɣur-sen. Iqqel tagarawyen ula d isem agi n “Maghrebin”, erran-t kan izayriyen. Ḥala izayriyen ittcabin deg lewsayef nsen ar irumyen

Ttafen tilawin u irumyen ttqadaren-ten , acku reyusin (réussir) deg tudert nsen, sεan lullu, tadrimt ! Innak uqbayli zik : “win isεan irden, reṭlen-as madden awren”. Tarumit mara teddu d uzayri ittcabin ar urumi ɣur-sṣṣifa, ur tettseḍḥi ara zzat n imawlan-is d ifransisen am nettat. Ma d taqvaylit, ur qqwant ara di tallit nni u kra n tidak i d-iggran, xubbtent, ddant d irumyen, ipurtigalen, iguslaben, atg…Tiyiḍ maḍi d iverkanen. (Ayagi s tidett yeḍra-d di lawan nni). Tameṭṭut taqvaylit, ur d-faq ara deg iman-is, am taεravt neɣ tefransist, ddayem gnent. Ḥeqrent laṣel d tutlayt, actal-nsent, atg….

Ur ttwalint ara tawurt ara ten-yessufuɣen ar tafat. Walit tura af tutlayt : anti tigi akka i yesselmaden taqvaylit i tarwa-nsent di Fransa ? Ulac !… Anti tigi i ttmeslayen s teqvayliti i tarwa nsent di lzayer tmanaɣt I tarwa-nsen ? Ulac !… Ma llant, d timexḍa kan, ma llant kra, alamma tekkes-asent tmusni (illetres) (04). Anect-agi, yella-d a tawaɣit. Kra n yemdanen deg ddunit, mara yili tekker tmest deg uzagur-is netta ur d-wwi ara s lexbar ! Akka I gan imaziɣen ass-a.

03) Ula di lgirra nekkni d urumi, widak illan d icelεaḍ*, ur ten- ḥebbsen ara deg iberdan neɣ deg umitru. Ass n 17 tubert 1960 , tawaɣit d lbaṭel aberkan i d-immaren af iɣriben nneɣ ; azekka nni kan deg ugraw aɣelnaw n Fransa, inna yiwen ufransis ‘député) af ubaxix i d-yeḍran : « Heureux les Kabyles blancs ! ».

04) Ma llant kra, alamma tekkes-asent tmusni : ittusemma ala tidak ur nezmir ad llemmdent (llah-ɣaleb akken qqaren izukar). Walit-ten dagi di Fransa. Ti anida tarwa nsen ttemslayen s teqvaylit, d tiyematin i iqeflen s trumit (analphabet).

Imeslayen n udris

Asukay : abusif. Weḥbak : drague. Iḥebbaken : dragueurs (ttnadin tilawin i zhhu kan. Tsellumtasemt : échelle sociale. Idger : origine, racine. Iḍarren iberkanen : pieds noirs. Luluf : des milliers. Tabdelt : administration. Turupiyaniyin : européennes. Tizɣuzrayin : racistes femmes. Tikeli : comportement. Liḥala : classe sociale. Tferka Taɣerbit : Afrique du Nord. Lḥenn : accent. Uzuɣer : rouler le « r » parisien. Lqella n tayri : misère affective. Icelεaḍ : blonds. . Amgaggu : délinquant. Tbalaɣt :difficulté. Akerteṭṭan :crépus.

Hand Berkouk