Tasɣunt Tifin di lǧera N Muḥya

0
248

Yenna Aristote : « Aɣbel n umedyaz mačči d timena n tidet yeḍran d taḥerfit , meɛna tumla n wacu yezmer ad iṣuḥeb yid-s yimmal s yal udem s wacu yezmer ad yemgared neɣ ad yefti”. Di tasnagt ( sagesse) n timeti-nneɣ nekni i s leqbayel neqqar : « awal d aciri mačči d asmiri .

Awal ɣer yal agdud d netta i d rkiza i-itellin allen ɣef tamusni,ɣef taneflit. D netta i-itellin iberden ɣer wayen ur nessin d wayen ilaq a nawweḍ ɣer-s akken timadit-nneɣ ad tekk nnig isaggasen amer ad treṣi leqrar n lebda i yixef-is. Yenna Jean La bruyere: « yettɣad win ur nessin ad yinni tirga n wallaɣ. ».
Di timeti –nneɣ izedwen d leqrurn ɣef tasekla timawit, s yir tiṭ i yettwallin kra n madden, umu yecceḍ laṣel, ixef-nsen. Akka akka ad asen tesleḍ qarren : « acu ar -aɣ tawwi taqbaylit ? ». amedyaz ur tezgil tiyita netta yerra lejwab yenna: “ laṣel-ik izgel-ik/ win tebɣiḍ yuggi-l/mmel-iyi-d anwi ik illan?”

Moḥya deg tuzzel taqbaylit am akken uzlen waman di tregwa, am akken yuzzel yidim deg iẓuran, netta yenna : « d acu nezmer as nexdem i taqbaylit ? ». Deg anect-a i yemgared Muḥya ɣer imaɣnasen n yidles Amaziɣ nniḍen . Uqbel wiyaḍ i-iẓra belli akken tutlayt taqbaylit ad tenerni wa ad telḥeq iswir id as- ilaqen , yewwid amyag-is ad iqazem tudert tartar. Ɣer Muḥya ur gelɛum ara I tmeslayat ad tɛebbi kan timsal n tudert n yal-ass. Nnig anect-a ilaq diɣ ad tuɣal d allal n taywalt ( communication) di yal aḥric yeqnen ɣer timeti akked d tusna. Acqirew yeddem Muḥya ur yelli d win fessusen. Di tili yeqqim i leqdic ,aɛwin-is d tayri izedɣen ixef-is ɣer ljiha n taqbaylit. Awal s wawal, ifyer s yifyer yettara-d tidmiwin yellan deg tira i d-yekkan seg tiɣermwin n leǧnas meṛṛa akken ad imel i wid icukken, d akken tutlayt taqbaylit d ttin iweɛan i yal tamsalt ama d tid iccuden ɣer lebni n timadit, neɣ d tid izedwen ɣer yixef akked d sebba n tllin ines di tudert. Ɣer Muḥya am akken awal ilaq ad yinni ayen yellan d akmam ( concret) , ilaq diɣ ad imel timsalt timadwanin ( l’abstrait) am akken id as yenna Charles Baudelaires: « di telqay n tufirin id yettlal umaynut».

Anwi d abrid ɣer wenect-a? Muḥya yegzi d akken ala s ulaqem n tiskert I d-yekkan si tebḥirin n tasekla tibeṛaniyin ara yuɣal useklu n taqbaylit d win id yettmuddun iguma yelsan talaba taziyent(contemporaine) melba ma yeseɣres talaba n tnaṣlit. Ass-a taqbaylit tɣalet seg leqdic n Muhya igarujen n tira i deg yal win yebɣan ad yernu adɣaɣ-is ɣer lebni n uɣalad n yidles –nneɣ ad yyef allal akked iberden yesufuɣen ɣef tafat. Yenna Confucius: “ s kra n win ur nessin azal n wawal d awezɣi ad yessin lqima n tudert. Yal tikelt deg ad yeɛreq unamek n wawal, I tilelli-nsen ad yeɣraq miḥlal”

Muḥya yefsi lqid i umyag n taqbaylit. Yessa aɣanib n tisuqelt tuḥdiqt i wid yenwan ula d nitni ad ttikin di lebni n timadit-nneɣ. Yesuksed tasekla n taqbaylit deg uglugel deg ayeg akken tabrek d isaggasen. Yefka afud i wawal akken awal ad yegg lmendad i yidles. Ulac taɣeṛma ad yenulfun ma yal awal yesbek. Ulac tamusni ad yeflalin ma yal yeqqim wawal d amɛlal. Ulac agdud ara yewḍen ɣer yigli n tafat ma yal tasekla teqqim kan di lqaleb aqbur. Tidmi tagrawlant n Muḥya tettban-d am yiṭij deg tasɣunt Tifin ( sɣur tizrigin Ɛacab) i d- yesufɣen uṭun d tajmit i unaẓur yeggan lsas akked d illugan i umezgun n taqbaylit.

Di tasɣunt –agi id yekkan di lawan is, yettban amek i-isaned Muḥya ɣef tira n leǧnas id – aɣ yezwaren akken ad yeddem isufar ara yesnarnin ljehd n wawal n taqbaylit. Tadiwwenit yexdem akked d Ḥend Saɛdi di tasɣunt “tafsut” tera tafat amek iwulem ɣer tidmi akked d tamuɣli n umyaru ɣef wamek ilaq ad as neddu I tutlayt –nneɣ. Yuɣ lḥal aya yennat-id ula deg yifyer deg yeqqar: “ayen bɣiq mači d awal/ mi tenniɣ yedem-it waḍḍu/ ayen bɣiq mači d urfal/ ansi id as yekka as yeknu.”.

Ayen nebɣa tura d akken tira n Muḥya ad tenulfu d idlsen. Ayen nebɣa tura d akken timezgunin n Muḥya ad twaseklent .Ayen nebɣa tura d akken anadi s telqay ɣef leqdic n Muḥya at aɛnun isdawiyen akken taferka n tselkla i d- immud i taqbaylit ur tettɣimi ara d abandu. Yenna u medyaz i Muḥya :

kečč tebɣid tili

Nerra –ak iṭij

Isem-ik deg yigenni

Yid-s ad yettfeǧǧiǧ

*

Aqlaɣ nettwali

Aṭas ur nuklal

Ufraren-d assagi

Ttleqimen lbaṭel.

*

Tugi-ḍ cciɛa

Am akken tugiḍ cqar

D tezged akked ṣṣfa

Ul- ik i-yextar

*

Ruḥ kan zeddigeḍ

Ibedd wazal-ik

Teẓẓiḍ tleqmeḍ

Yeǧuǧǧeg yiger-ik