Tasleṭ i wungal “Abrid n tala” yura Muḥend Arkat

6
372

Di tegwnitt n tazwara amaru yefka-d yiwet n tmuɣli ɣef tudert di taddart. Iglem-d taswiɛt tettidir tmetti taqbaylit am : lexsas n waman, labaɛda deg unebdu, lexsas n trisiti i yeǧǧan imdanen ad sexdemen lambat-nni n lbitrul…rtg . Maca ayagi akk ur yegdil ara i yemdanen ad idiren tiswiɛin icebḥen, labaɛda mi ara d-yaweḍ unebdu ad d-uɣalen merra yeɣriben ɣer tudrin-nsen : ama d iɣriben n daxel neɣ wid n berra n tmurt….

Amaru, daɣen, iglem-d amek ttidiren ilemẓiyen di taddart akked wamek yettili leqder n ilemẓi ɣer win it-yugaren. Dɣa dagi amaru yenna-d belli tajmaɛt n taddart, s lemqadra akked leḥya, ǧǧan-tt ilemẓiyen i yemɣaren, ma d nutni amḍiq i ḥemlen ad qimen deg-s ddaw n tzemmurt iqublen tala n taddart, acku din i tekkesent wallen lxiq u din i llant teḥdayin yal ass.

Amarun daɣen, igglem-d abrid n tala s yiwen n wudem lqayen yenna-d belli d tullas it-yerran ɛziz.

“(…) Abrid n tala ɛziz aṭas. Azal-is fkant-as-t tullas-nni it-yettawin. Yif akk imukan nniḍen (…)”

Ger teḥdayin i d-yettṣubbun ɣer tala, Faḍma d tin id-yufraren akk gar-asent s cbaḥa n wudem-is akked tacart n tfekka-s. Tessehbel merra ilemẓiyen n taddart, maca win iwumi tefka tiyita tameqrant d “Meẓyan”.

Yiwet n tikelt dɣa, ɛeddant-d ɣer tala ad agument, ilemẓiyen s ddaw tzemmurt, qqimen ttrameqen deg-sent am laɛwayed-nsen, imir Faḍma seg wakken twala belli ḥala nettat i d-ččan s tmuɣli, tuɣal tɛerq-as maḍi tikli, dɣa tecceḍ, teɣli. Seg awaken ugadent kra i d-yettbanen si tfekka-s, tullas-nni nniḍen i d-yeddan yides, din din zzint fell-as akken ad frent ijufar-is. Dɣa refdent-tt-id.

Yiwen seg ilemẓiyen-nni, seg wakken it-yeqreḥ lḥal yenna-asen i yemdukal-is : “ (…) – Xir lukan d nek i yeɣlin deg umur-is (…)” Tqt 15. Dɣa yekker-itt ukaɛkeɛ n teḍsa ɣef wayen i d-yenna. Tullas kemlent abrid-nsent, ma d ilemẓiyen qimen ttargun Faḍma.

Meẓyan akked Saɛid d inelmaden di lezzayer tamanaɣt, maɛna yal anebdu sɛeddayen ussan n imuras-nsen s ddaw tzemmurt n tala. Ulac asentel i ɣef ur ttmeslayen ara, maɛna isen-yeččuren ul d win n “Tayri”. Iles n Meẓyan yezga ɣef Faḍma, tesdub-as iɣes-is, yebɣa ad yessew lexrif s iḍudan, ira ad t-yečč seg-s xas akken ur ɛad d lawan. Saɛid yezga yedda-yas di lxaṭer, d netta kan wukud i yettmeslay lbaḍna, d netta kan i d amwanes n tiraga-s.

Ulac ilemẓi ur yurgan ara ula ma d yiwen n wass taɣzalt izedɣen ul-is. Meẓyan yezga yettargu Faḍma, tettagi-yas ad yeṭṭes, tuɣal-as d aɣbel akken it-id-yenna :“ (…) Am akken is-yenna winna n zik “ Yal wa d aɣbel it-yecqan”

Nek-ini snulfaɣ-d aɣbel i yiman-iw. Di lawan deg staɛfayen madden, nek-ini la tesseɣ lqahwa ɣef tlata n ṣbeḥ (…)”Tqt. 22.

Ass mi tewweḍ tfidi s iɣes, Meẓyan iɛewwel ad yemmeslay i Faḍma ɣef tergett tessaɣ deg ul-is. Yiwet n tikelt di tala, yewwet azrem s aqarru, yerra tabɣest i yiman-is, xas akken s ukukru iruḥ yenṭeq ɣur-s. Yenna-yas ayen yellan deg ul-is, yufa ziɣen ula d nettat terɣa fell-as acḥal aya. Dɣa s temɣawla kan akken d Faḍma is-yefkan ttiɛad azekka-nni anda akken ur yuḥtam ara, tenna-yas ad d-yas s axxam-nsen taṣebḥit acku imawlan-is ad rezfen ass kamel.

Iḍ-nni Meẓyan, yerra-tt kan i ttexmam ɣef ttiɛad-is akked Faḍma. Iseḥseb, iqas, yektal yufa-d belli temẓi tettufaras. Azekka-nni taṣebḥit yerra qbala s axxam n Faḍma ad iɛas tirezzaf n imawlan-is. Yerǧa din ḥala mi fɣen, dɣa imuqel akkin imuqel akka, yuɣal iqqerreb s axxam am uccen-nni yebɣan tacriḥt maɛna yugad bab n tmazirt.

“(…) Simi wwḍeɣ ar tama n zzerb-nsen, walaɣ Faḍma ɣer ṭṭaq la tettmuqul akka d wakka (…) akken kan iyi-d-twala yenecraḥ wudem-is (…) Udefeɣ ɣer daxel (…)

– Arǧu ad sekkereɣ tawwurt (…)[is-tenna Faḍma].

– Amek aɛni, yella win ara d-yasen? [is-yerra Meẓyan].

– Ala, ugadeɣ kan amar ad d-tas tǧarett-nneɣ.”

[Meẓyan di lawan-nni deg truḥ ad tsekker tawwurt yenna d yiman-is] :“(…) Tura ttekleɣ, ulac win ara d-ikecmen, ayen iyi-hwan ad t-xedmeɣ yid-s (…).[tuɣal-d] Tamezwarut n tmezwura, ṭṭefeɣ-tt-id deg ufus, ḥulfaɣ i yiḍudan-is mi zemmeḍen afus-iw, dɣa s ufus-nni tzuɣer-iyi ar yiwet n texxamt anda akken tiqendyar, tiksiwin, iceṭṭiḍen irqaqen tettlusu s daxel.

Walaɣ yiwet n teslipt ters ɣef yiri umeṭreḥ. Ɣewweseɣ fell-as wwiɣ-tt srid s anzaren-iw sraḥeɣ-tt. Din-din iruḥ leɛmer-iw, tseḥma-yi, dɣa dinna kan ay ɣliɣ fell-as, nettat tedda-yi di lebɣi, serseɣ icenfiren-iw ɣef tqemmuct-is tareḍbant, taleggaɣant taẓidant, ttsummuɣ deg-s am win yettsummun taḥlawant n waḍu…tiḥbulin-is am tremmanin rsen fell-asent yidmaren-iw, ḥulfaɣ-asent d tiquranin. Werɛad itent-ṭṭifen yifassen afus-iw yebda aslufu di teglimt-is, ṭṭefeɣ-d ayen akken ɛzizen ɣef Faḍma.

Taglimt-is legwaɣet, ad tiniḍ ula d yiwen inẓed mačči yemɣi-d fell-as; mačči am tigad-nni ittaṭṭafen lmus i useḍḍel n wayen izaden di kra n temnaḍin akken ad ticbiḥ tfekka. Ḥemleɣ-tt-id deg wammas dɣa Faḍma tuggad, amzun tettwaqqes deg umkan-nni ɛzizen ɣef tullas meṛṛa. Nek ufiɣ-tt d lemziyya, lḥamu tewweḍ
sseqqef, nuqeleɣ-d iman-iw, kkeseɣ-as taqendurt-nni, teqim-d akken itt-id-tesɛa yemma-s.

Ɛewqeɣ ansi ara tt-bduɣ, yiwen ufus ɣef tuyat, ḥerreɣ-tt-id ɣur-i, ula d nettat tesɛedda-d ifassen-is tzemmeḍ deg-i trennu. Tiqesbuḍin-is d tileqaqin d timellalin armi ruḥent s tezweɣ am idammen si lḥamu isayzegen taksumt-is. Hatah ger ifassen-iw ayen akken ɣef selben warrac. Am win isenfufden deg-i asafu, tennerna tmes adehder deg wafrasen. Ula d ifassen-iw ḥaren anwa amkan deg ara sluttefen, d aslufu neɣ d aɛebbeẓ am win isewwayen lexrif s iḍudan, ɣas d aqurbiz yeqqel d tabexsist yewwa(…).” Tqt 24-25.

Si muḥand Umḥend di zman-is d win yessefran ɣef teḥdayin di tala, d netta i d amenzu i d-igelmen tafekka n tmeṭṭut taqbaylit s wawalen iḥarfiyen, s wudem usrid, mebla tiyarrist wala leḥya, acku timetti taqbaylit teččur d tiyerwas di taɣult-agi. Amaru n “Abrid n tala” ula d netta d win yerẓan leqyud n leḥya, akken i nwala deg ubruy-agi i d-neɣra iwessawen. Yenna-d “ala” i tadimt ɣef yimi, “ihh” i tlelli n wawal akked uxemmem. Ɣef aya, yefka-y-as tilelli n wawal i uwadem-ines ( Meẓyan) akken ad d-yessufeɣ iḥulfan-is s wudem ilelli.

Ma nger tamawt daɣen ɣer wudem aseklan n wungal-agi, ad naf dakken amqim udmawan “nek” n umaru icud (neɣ yurez) ɣer uwadem n teqsiṭ-is “Meẓyan”. Di tegnitt n tazwara amaru iglem-d adeg n tenqist s wudem-is d « AMARU », maɛna simmal tettnarni tmacahutt simmal amaru ikeččem deg “nek” n uwadem-ines (Meẓyan).

“(…) Dɣa ula d arrac-nni kkaten amek ara ten-id-tṣaḥ [Faḍma], yal yiwen yekkat amek ara as-yeɛǧeb(…). Tcewwel akk ilmeẓyen. Abbuh ay at leɛraḍ ad ɛeggeḍeɣ ad iyi-d-slen si lqern n ddunit(…).”

Deg webruy-agi dɣa i yebda umaru yettmeslay s wudem “nek” n uwadem-ines “Meẓyan”. Dagi ihi imeɣri ad iḥus belli “AMARU” yellan di tazwara d amaswal kan, ikeččem cwiṭ cwiṭ di tenqist, yelsa talaba n uwadem, yuɣal d netta i d awadem u d netta, daɣen, i d amsawal. Ɣef aya, Meẓyan dagi, ad as-nsemmi “AMSAWAL-AWADEM” acku d netta i d-yessawalen taneqist yerna d netta s timmad-is daɣen i d awadem unsib n tenqist.

Ad d-nuɣal tura daɣen ɣer teqṣit n Meẓyan. Awadem-agi yezmer ad yili di yal yiwen deg-neɣ, di yal ilemẓi azzayri neɣ aqbayli. D win i d-yesbanen belli
yebɣa ad yidir xas akken zman qessiḥ. Deg “Abrid n tala” amaru yekcem di lǧetta n Meẓyan akken ad d-yewwet di kra n yir laɛwayed am: Zwaǧ n tmara, aḥbas n tullas seg uɣerbaz, imawlan yettaran takmamt i tarwa-nesn….

Ɣef aya amaru yessekcem-d awadem amaynut, tagi d “ Tasaɛdit” . Taqcict-agi nezmer ad d-nini fell-as belli tegenses merra tiḥdayin-nni ur teǧǧi timetti ad aweḍent ɣer lmarɣub-nsent : “(…) Leṣlaḥ-iw, lammer kemmeleɣ llakul-iw, tili ur iyi-d-tettas ara akka. Uɣeɣ awal n yimawlan, atan ihi s anda iyi-ssawḍen. D acu iyi-d-iṣuḥen tura?(…).” . Dagi d tuttra i d-tefka Tasaɛdit i westeqsi n Meẓyan, ass-mi yesɛedda yides kra n wuḍan deg wexxam n jeddi-s.

Imeɣri n wungal “Abrid n tala” di tazwara ad yenwu belli taqṣit teḍra-d ḥaca di tala, ɣer tagar ad yaf belli ineḍruyen llan-d di tala, deg illel (lebḥar), di temdint…rtg. Rnu ɣer waya amaru yefren taqbaylit d tutlayt n wungal-is, maɛna Meẓyan yuɣal yemmuger-d Sonya timigritt, dɣa ungal yuɣal yettwaru s tefransist-taqbaylit ḥala-mi d ass deg tuɣal Sonya ɣer Fransa, xas akken amaru yesɛa lxetyar akken ad ikkemmel tanqist-is s teqbaylit kan, maɛna yefren ad yaru s tefransist, ayagi ahat yebɣa ad d-ibeggen yis asexleḍ n tutlayin di tmetti taqbaylit.

Maɛna nezmer ad d-nini belli asexleḍ-agi tafransist-taqbaylit i d-yellan deg ungal-agi d win yesehrurin cwit taɣessa n tenqist.

Ma yella d asenqed nniḍen i nezmer ad d-nefk ɣef wungal-agi d win yeɛnan awudem unṣib n tenqist : Di tazwara, amaru, yefka-yas isem i uwadem-ines “Meẓyan”, :“(…) tarṣast iḥuzan Meẓyan teɣleb wiyaḍ(…).”Tqt 15, maca ɣer tagara-s, ur iban iɛemmed neɣ ala, amaru ibeddel-as isem i uwadem-ines, yerra-yas “Muqran” : “(…) Testeqsa-d fell-ak Faḍma a Muqran.” Tqt 83. Ayagi d ayen izemren ad yeǧǧ imeɣri ad d-yini belli amaru ur yessersiy ara ɣef iwudam n wungal-ines.

Tagara n tenqsit n wungal “Abrid n tala” ad tt-neǧǧ d lbaḍna i wid yebɣan ad ɣren ungal-agi.

Tiɣbula (bibliographie):

Muḥend Akli SALḤI, 2012, Asegzawal ameẓẓyan n tsekla, l’Odyssée, tizi wezzu.

Kamal BOUAMARA, Issin, asegzawal n teqbaylit s teqbaylit, l’Odyssée, tizi wezzu.

Nacer KEMEL, 2012, AMAWAL Tafransist-Tamaziɣt-Taɛrabt.

Karim CHERIEF,2010, AMAWAL, LEXIQUE, Richa Elsam, DBK Tizi wezzu.

www.apprendrelekabyle.com, www.ayamun.com

6 COMMENTS

  1. ayen fadhma?nne& axatter temleh tecveh?yerna tezmer att illi taravt?ayen macci,lunjja,tanina,tamilla,uxussen ara yismawen n teqvaylit icevhenayen said macci d massi nne& akli?

  2. ayen fadhma?nne& axatter temleh tecveh?yerna tezmer att illi taravt?ayen macci,lunjja,tanina,tamilla,uxussen ara yismawen n teqvaylit icevhenayen said macci d massi nne& akli?

  3. ayen fadhma?nne& axatter temleh tecveh?yerna tezmer att illi taravt?ayen macci,lunjja,tanina,tamilla,uxussen ara yismawen n teqvaylit icevhen;ayen said macci d massi nne& akli?

  4. Azul, yiwen gar warrac yeqqaren lqur-an di ğameε, iwala yiwet n teqcict tεedda ar tala, nutni imir i d-wwḍen ar tsuret-nni « waεadadahu » netta yerra-tt « wa tεedda a d-tagem » yettu akk axemmem-nni n tmettant, yemmekta-d winna n tudert yettawin d ubrid n tala.

  5. Azul, yiwen gar warrac yeqqaren lqur-an di ğameε, iwala yiwet n teqcict tεedda ar tala, nutni imir i d-wwḍen ar tsuret-nni « waεadadahu » netta yerra-tt « wa tεedda a d-tagem » yettu akk axemmem-nni n tmettant, yemmekta-d winna n tudert yettawin d ubrid n tala.

  6. Azul, yiwen gar warrac yeqqaren lqur-an di ğameε, iwala yiwet n teqcict tεedda ar tala, nutni imir i d-wwḍen ar tsuret-nni « waεadadahu » netta yerra-tt « wa tεedda a d-tagem » yettu akk axemmem-nni n tmettant, yemmekta-d winna n tudert yettawin d ubrid n tala.

Comments are closed.