Nutni d nekni (II)

0
361

TAMURT – Imtaɛrben* akked temtɛarbin, ɣursen tiɣawsiwin i ten-yecban : kerhen ad ilin waygarasen kan. Walaɣ-ten, greɣ-asen tamawt, yal tikelt seg zik, asmi lliɣ di tmanaɣt (Alger) deg iseggasen n 1970 n Bumedyen;yaɛni beqqun axaluḍ d kra yellan d amdan, atg… Deg leqhawi n Iqvayliyen di Lpari tamanaɣt, seg asmi d-zegreɣ ɣer Fransa armi d tura, rriɣ-asen diɣen s tamawt ar yiwet n tɣawsa tameqrant i yellan tban.

Amedya: deg yiwet n tseddart*, ɣur-wen snat n leqhawi, yiwet n waɛrav, tayeḍ n uqvayli. Imsaɣen neɣ imsudar, d aɛraven deg tmeslayt, deg tneflayt*, fernen ttebrani n iqbayliyen wala tid n imtaɛraben am nutni.

Alukan d unag (ar umdan amagnu*), ilaq ad ttarran ar wanida llan wid i ḥemmelen akken ad meslayen d widak wid i cerken tutlayt akked cetla*. Imdanen ukud sduklen tiliwsa* akked widak i mgaraden inukas*.

Ihi, akk-a i gan akk yemdanen i Tmazɣa anda qqnen laṣel-nsen ɣer Cerq Alemmas (M. Orient). Inna-k Abdellah Bunfur* deg awal-is (at- idekker Yillu s lxir) : “deg Tmazɣa, win ittmeslayt taɛrabt d aɛrab, win ittmeslayen tamaziɣt d amaziɣ”.

Nettwali-ten mara ttemzerdaben* ar ibistruten n iqbayliyen di Lpari, wala ar widak n watmaten-nsen n tutlayt. Yernu, xilla n waɛraben awal ttḥussun iman-nsen ttwacebblen mara sellen i iqbayliyen neɣ i ymaziɣen ttmeslayen waygar-asen s tutlayt taqbaylit. Teḍḍra yagi aṭṭas n tikal (tura qlilit) anda iɣ-d-ttlaɛin, iɣ-d-ttenddihen akken aɣ-id-inin a nehder s tegnawit-nsen*, s tpatwart nni n Bab Lwad. Akka, s usiged agi kkaten aɣ-sigwden akken a nesssusem, a nessiwel s tegnawit* neɣ a neggugem, aɣ-sebbutlen*.

Beqqu-nsen akk-it, a nuɣal a nenker iman-nneɣ akken a nesbeɣ akken i sbeɣen yagi nutni. Inna diɣen deg awal-is Dda Muḥend Aɛrav, (ad fell-as Yillu yeḥemel): « Ben-Bella yebɣa aɣ- idul, yebɣa aɣ yerr d aɛraben, akken ad yekkes deg-neɣ leḥya akken a necbu atmaten-is…. tanmirt-ik a Sidi Rebbi, imi ddel aɛrav i yissem-is”.

Mara yili imeslayen ur ten-kfin ara, d rregmat iɣ-d-setbaɛen, neɣ d asmesxer ɣef amek i nettmeslay, i nettidir deg tmurt n Iqvayliyen. Yiwen umedya n uneggaf* n waɛraben-awal : Deg iseggasen-nni n Bumedyen, imtaɛrben ttemtɛarbin ɣur-sen « abrid srid, iserreḥ ar usmerged n uqbayli, d umaziɣ sumata. Iserreḥ-asen Sidi-t-sen « Vudeddyen Hzwari » nni nsen; “am yeqjan deg i yeṭṭafaren aɛeṭṭar », ameslub neɣ ssayel* mara d-iɛeddi ar ṭṭerf n taddart.

Di tallit-nni n Boukheruba Md Ben-Brahim, yefka-asen ttesriḥ akken aɣ-aweḍen, aɣ-necben, aɣ fuhren*, aɣ-besṣen* akken aɣ-d-wehhin s uḍad amzun « belli d ixabiten, d ixeddaɛen i nella”. Neɣ diɣen akken is-qqaren wayga-asen :“ nekni d imeggan* n usdurneɣ* afransis”.

Seg iseggasen nni, imeslayen agi ttwuran-d deg uɣmis n El-Moudjahed deg tefsut n tmanyin. Zerɛan-t diɣen deg isaragen* snezwin-t* di yal tama n tmurt. Ayagi akken ad d-beggenen, ad d-ɛeggnen aqbayli neɣ amaziɣ sumata d aɛrab u tutlayt-is d awal n yiwet n tindiwin n taɛrabt i yxelḍen ak d tlatinin n ruman. Qaran-as yakan : “wigi d dderya n ruman, mi i yruḥen, segran-d cetla-nsen di tmurt-nneɣ”!

* Ayen d-uriɣ dagi, dayen i yaddan af uqbayli di tallit n Boumédien armi d tafsut n tmanyin.
*Abdellah Bunfur: d amusnaw amaziɣ di Merruk. Wali-t adlis ines imi isemma: le nœud de la langue.

Amawal

Imtaɛrben: arabisés ou maghrébins/taseddart: trottoir/imsaɣen: clients
taneflayt : mentalité /amagnu: normal /cetla : origine /tiliwsa: affinité
inukas : envies/temzerdaben: s’engouffrer/sebbutlen: complexer
uneggaf : oppression/ssayel: mendiant, vagabond/waɛrav-awal: arabophone /fuhren: agresser /bexṣen:humilier /d imeggan*(agents
usdurneɣ*(colonialisme /isaragen : conferences /snezwin-t : (diffuser
tindiwin : variétés /tegnawit: parlé arabe de rue.

Hand Berkouk

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here