Tiwaculin tiqbayliyin i lla ineggren

0
850
Arab Word
Arab Word

TAMURT – Ass-a a ken-d-meslayeɣ ɣef yiwen wugur neɣ « waṭṭan » yeblan Iqbayliyen d Teqbayliyin n tmanaɣt (Mezɣenna). Am akken teẓram, kra degwen neɣ teslam yagi ɣef anect-a d akken tiwaculin yettidiren beṛṛa n tmurt taqbaylit, hatnad-tent lla neggrent deg ass ar wass. Tutlayt yellan d leqrun tḥureb ɣef tnaṣlit-nsen, tura bran-as i lberr n lxali.

Tisuta i d-ittekkaren deg twaculin-a lla ttaǧǧan tutlayt-nsent, ur tt-selmadent ara taqbaylit i tarwa-nsent. Lla selmadent deg umekkan-is d tagnawit neɣ « d taɛrabt n uzniq ». Ihi, a tagmatt ilaq a nbeddet s tidett ar wayla nneɣ, ar tutlayt nneɣ akken nnger-agi yuɣen tiwaculin tiqbayliyin n temdinin ur d-yettaweḍ ara ɣer tmurt taqbaylit. Akk-a i ilaq ad beddem akken lhemm n waɛraben-inselmen n usekkak si Messali lḥaǧ n PPA armi d FLN ar tegrawt n Wejdda ur d-yettaweḍ ara akken aɣ-yessenger.

Zemreɣ ad d-mmeslayeɣ ɣef widak n tamanaɣt d akken ur d-iqqim ara kra deg-sen, maca tasertit n Bumedyen tekcem-iten, terna-yasen-d tineslemt tasalafit si tmanyin ar ass-a. Yebla-ten yakk « waṭṭan amaynut » i wumi qqaren « ddin ineslem asalafi » neɣ « ddin ineslem awahhabi ». Akk-a i sen-iqqaren: « di ljennet n inselemn, d tutlayt taɛrabt n saɛuddit
ara temmeslayem ». Am akken tent-ttwalim, deg ussan n imuras, mara d-erzun, ara d-werden (intrusion, éffraction), ar tuddar nneɣ. Kra yellan d aqbayli iruḥ-asen, ttun-t, ǧǧan-t acku berran deg-s u s lebɣi-nsen ! Tazwara, d ayen twalam, tutlayt i d tamenzut teffeɣ-iten am nutni am tarwa-nsen, am ayen yecban tarwiḥt neɣ iziɣer yeffɣen tafekkan umdan. Tayeḍ i twalam yagi d d llebsa-nsen, d iceṭṭiḍen-nsen, tazwara d tilawin n twaculin agi, akken llan uɣalent stalusi n ijerbuben d yeḥramen, irgaezen s iqenddyar deg unebdu.

Mara tent-waliḍ deg iberdan, tiwaculin-agi, ad a-tiniḍ d tiwaculin ticerqiyin (orientaux) neɣ d tipalistiniyanin. Aɣbel nniḍen i d-gan i tmurt taqbaylit, d « ajeǧǧiḍ-a » i d-ttawin ar tuddar i lla zerɛent, senṭaḍent, i twaculin tiqbayliyin n tmurt. Tiwaculin n tmanaɣt, atg,… ass-a, nwala-tent si 1962, d ttid i yuɣalen ḥecdent (dégénérées), fettint « am teḥjurt n sekker i ifettin daxel n lkas n waman ». Mar tefsi teḥjurt deg waman, sekker nni ittmir, ma d aman-nni ttɣiman-d i lebda. Dagi ad tfehmem d akken d aḥjurt d taqbaylit, acku d tinna i yettruḥen, ma d ama- nni d taɛrabt,
tetteggrayen-d.

Walit-kan :
a)Twalam akk seg asmi yeffeɣ urumi ar ass-a, kra din n wayen yelhan mačči wwint-tt-id twaculin-a, ddant d tama n Ben Bella d Bumedyen akken iddan yiferrawen deg waman n terga.
b) Amennuɣ-nneɣ ɣef yedles i tefsut n 1980, akken ad d-neḥyu tutlayt d yedles nneɣ amaziɣ sumata, ulac-iten deg wennar. Kra ttnaḍaḥen Iqbayliyen d Teqbayliyin di talit nni, nutni ttferriǧen deg-neɣ, werǧin fkan afus n tallelt.
c) Aslali n tegrawt n izerfan n wemdan 1985 (LADDH), dagi diɣen ulac-iten. Ttḍillin-d nutni d imsɛarben d temsɛarbin deg si lebɛid, amzun akken nutni mačči d iqbayliyen d teqbayliyin.
d) Asmi d-llant tilḥiwin (marches) n MCB, kra n tid yeddan di tmanaɣt d tid n Iqbayliyen d Teqbayliyin n tmurt. Nutni d nutenti berkent am tyuzaḍ deg ixxamen. Inna yiwen n wemis afransis : « ɛemmren iberdan n tmanaɣt, maca ferɣen widak n Tizi-Wezzu).
e) Asmi i d-teɣli fell-aɣ tefsut taberkant, am akken uɣen tanummi, lla ttferriǧen deg iqbayliyen iɣellin si terṣaṣin n uḍabu aɛrab-ineslem.
f) 14 yunyu 2001, mmaren-d krad n imelyan n Iqbayliyen d Teqbaylyin ɣer tmanaɣt akken ad d-mudden tiɣerɣert n Leqser i uselway n lawan nni Abdelaɛziz Bouteflika. D acu ixedmen tarwa n twaculin agi tiqbayliyin n tzayrit : Fkant-d afus n tallelt i iḥersiwen n d ijaddarliyen n Lzayer tamharsent anida erẓan, nɣan, jerḥen llan deg ibalkuten smaren-asen-d aman irekmen i imesbaniyen d tmesbaniyin Iqbayliyen d Teqbaylyin. i tura nutni d acu i xedmen ?
g) I tefsut n waɛraben-inselemn (05 octobre 1988), ffɣen-d am ujrad, wiss af wacu, nutni d imsɛarben ḥussen si lexṣaṣ n temɛict ayen i wumi qqaren : « tanekkra n uwren »(la révolte de la semoule). Dinn-a ffɣen-d sfesden, erẓan di cci n lemlayek n medden akked d win n ddula.
h) 1989 d talalit n ukabar F.I.S (parti islamique du salut), ddan, buṭṭin ar tama n Abbassi Madani d Ali Belḥaǧ. Fernen tam-nsen, tama n imnekcem aɛrab-ineslem. A lukan yella deg-sen kra n lebɣi, tili buṭṭin ikabaren iqbayliyen n FFS d RCD, maca ugwin ad ddun d atmaten-nsen, maca ernan ar uḥemmal n tiɛurrebt akked tneslemt. Asmi i d-iḍra wass n tidett, ass n lbuṭ n tugdut, akken-llan, argaz tameṭṭut, buṭan ara tama n FIS. S yenna imiren twalam akk ayen i d-iḍran ar tagara-nni mi terwi, texnez ttazzalen-d ar tmurt taqbaylit, regglen-d si lbubmat d terṣaṣin n ukabar n Abbassi Madani d werfiq is Ali Belḥaǧ.

kra ɛerḍen Iqbayliyin d Teqbayliyin, si 1963 ar ass-a akken ad bnun tugdut d timuzɣa n Tefriqt Ugafa meṛṛa, tiwaculin agi timṭurniyin, tinekkarin n tnaṣlit (rénégates), mačča ttekkant am tiwaculin timtaɛarbin, zgant lla ttferiǧent si lebɛid segneɣ mi nettnaɣ d ucenggu aɛrab-ineslem n usekkak.

Ihi dag-kan ad twalim, ger twaculin agi i iberran si tjaddit akked tid timsɛarbin, ulac d acu i ten-ixulfen, acku tidak « iḥecden ». Amdan am usaku (tejra), ur d-ttak ara lfakya yelhan, ifazen. Nwala-tent si 62 ara ass-a, anagar tucḍa deg yir iberdan n tsertit akked tiṣufeǧt n wayen n diri.

Ihi, a tagmatt akk-a i tnegger yal ass teqbaylit, alamma ur d-iqqim kra deg-s. Tura d lawan akken ad d-akwim, akken a nedduklet am yiwen i lmeḥna yagi n imsɛareben id-seɣlin fell-aɣ Buxaruba d Ben Bella, anda niɣil niqal nestaqqel, « newwi-d timunent ». A ziɣen kra din wwint wamn, laɛtab d lbaṭṭel i nesɛedda d Fransa, kra ur d iban.
Tura yernu, Lzayer tamharsant n 1962, tebna akken ad tessenger tamurt taqbaylit d tutlayt tamaziɣt sumata ; maɛna, ar tura, mazal xilla deg Iqbayliyen d Teqbayliyin ur d-faqen ara d akken lla neggren, lla n neqqesen yal aseggas deg unerni n Iqbayliyen d Teqbaylyin. Walit-kan ayen din n iqbayliyen i d-ittlalan yal ass, maca ttuɣalen, rennun, snernayen tama n waɛraben-inselemn n usekkak.

Hatentad twaculin tiqbayliyin n tmanaɣt, Wehran, atg,… D ayen berrant di tnaṣlit-nsent, di tjaddit-nsent di laɛwayeḍ-nsent, di tutlayt-nsent, kecment di leɣmiq n tiɛerrubit n nnger ar lmil n wegdud n lmerḍ aɛrab-inselem asekkak. Ass-a, widak agi yellan d twaculin-nwen, d wiggi ara ken-yettawin deg ubrid-nsen, win ara ken-isnegren ; acku nutni dayen « am tadla yečča yilef » ar deffir, tuɣalin ulac, teḍra-asen am « tqeṭṭiṭ deg ubisar », lmaɛna-s : kra-din ur d-ittɣimi degsen azekka, anagar seksu ara d-yeqqimen d aqbayli.

Hand Berkouk

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here