Amek ara ten-tɛaqlem garaneɣ

0
772
Amek ara ten-tɛaqlem
Amek ara ten-tɛaqlem

TAMURT – Imtɛareb akked ttemtɛarbin, d imdanen ur nettneḥcam, ur nettqadar alsi*sumata. Iɣilen ifen kra yellan d amdan deg umaḍal u actal-nsen, yusa-d sennig n wid medden meṛṛa. Am akken d-nniɣ-yagi : werǧin llemden tutlayt n medden (abaɛda tamaziɣt-agi nneɣ i erran d « celḥa ») alamma terraten tmara.

Ad ttidiren garaneɣ, amma yiwen, sin neɣ neɣ krad u a ten-ceččen, a ten-sselsen, a ten-tzedɣen, mačči ad lemden iles n wegdud i ten-ixulfen. Yernu imtɛareben d temtɛarebin ur ceffun ara ɣef lxir ara sen-yexdem umdan, am-in i t-ixedmen i weɣyul. atg,.. Ul-nsen dima yeččur d akasan* ar wid ɣef stɣelben, ul-nsen tezdeɣ-it tismin d nnḥas af widak i ten-yifen di yal tamsalt.

Anida llan ad d-sbeggenen iman-nsen swaɣec-nsen azuran ugerjum, am akken ala nutni i yellan dinna (001).

Tazwara, ad xdemen kra akken a d-ɛeggnen iman-nsen d aɛraben. Amek ? Anda i ten-yuɣ lḥal di berra, deg uxxam, gar medden neɣ uḥedsen, ad mmlen d acu-ten.

Teḍra yid-sen am ugrud nni yettcetiten, i yḥemmelen ad icewwel imawlan-is:

a) ad suzuren deg aɣec-nsen gar medden (illa umedya: yiwen waɛrav yaɛmeṛ ssuq).
b) ad setten s iḍuḍan ula d seksu neɣ d aksum (xas ɣur-s tafurciḍt neɣ taɣenjawt).
c) d iḥeqqaren ma ɣur-sen iɣil, lǧehd (aɛrab ma yerwa ak-yečč, ma yelluẓ ak-yečč) (002).

Anida ddan ad zzuxen s ddin ineslem d tutlay taɛrabt-nsen.

Nutni umnen deg allaɣ-nsen: tagnawit tif akk timeslayin n dunnit. Iɣilen msakit , »taɛerbit-nsen i d kullec, d tallemmast n umaḍal ». Ttrajun deg wiyaḍ ad ernun ɣer ɣur-sen, mačči d nutni ara yernu ɣur tama yeqwan, xas d yiwen ar wagim. Anda llan ad ḥettemen imdanen nni a sen-ttmeslayen kan s tegnawt-nsen. Ttasen-d ar Fransa ad xedmen, acku d nekni i d-tabaɛn. Ad idiren mraw, warem, ateg,.. iseggasen mačči ad llemden tafransist am imanagen nniḍen.

Ttrajun ifransisen ad knun akken ad llemden awal aɛrab, yernu ad uɣalen d inselmen. Myagreɣ-d d yiwen utunsi deg ucanṭyi. Mi mmeslayeɣ yid-s, inna-d awalen-agi: « nekk ur ḥwaǧeɣ ara ad llemdeɣ tutlayt n urumi, ad ttemsefhameɣ kan yid-sen akken ad sewreɣ aɣrum-iw, daya kan,.. ». Yal tikelt ara d-mlileɣ d imtɛareb at-afeɣ yeqfel deg ulmad n tutlayin. Wissen ma d aḥqar i ḥeqqren lluɣat n medden neɣ d allaɣ-nsen i yeqquren.

Ala tagnawit-nsen i yeswan, i ylaqen ad tt-yehder wemdan deg beṛṛa. Wammag akk tiyaḍ anida yezmer, yessaweḍ, yekkat akken ad ilint deg yexxamen, si tewwurt n wexxam ar daxel-kan.

Anda qwan, anda ɣur-sen iɣil, xeddmen timuḥranit ar wid ernan. Imaziɣen seg wigi am akken teḥsam. Acḥal d aseggas, nutni qqaren-d i yiqvayliyen belli tamaziɣt-nwen d llehǧa (ccelḥa), ttapatwart ur nettwaru ara,atg… Qqarent-id, sliɣ-as ula deg umaṭaf n radyu tis-snat deg iseggasen nni n Bumedyen. Llan igad i -ittarun ar dinna, qqaren-d : « ilaq taqbaylit-agi-nwen ad teqqim kan deg tewwurt ɣer daxel. Seg tewwurt akk-in d ttaɛrabt-kan i yḥellen ad tili, ad tidir.

Iqbayliyen di talit nni n Bumedyen, ttwargamen deg uzniq i tmanaɣt mara sen-id-slen imtɛarben ttemtɛarbin sawalen s tutlayt taqbaylit. Mmeslayeɣ-d yagi deg yiwen weḥric af rrgumat n imtɛarben ttemtɛarbin di talit-nni. Ula d Iqvayliyen i ylulen deg lzayer tamanaɣt, yernu mazal imawlan-nsen ttmeslayen taqvaylit; d arraw-nsen ǧǧan-tt, kecmen deg umeslay ukasan mgal iqbayliyen n tmurt. Xilla n izanǧirwa*lukan ad nadin amur ameqqran deg-sen, ad d-afen lejdud-nsen usan-d deg idurar (002).

Ulac uɣilif, acku d ijelafen* i yuɣalen. Inna-k yiwen umeɣnas deg iseggasen nni n lkuminism n 1970 (guerre froide), qqaren-as Ould Slimane, inna-d deg awal-is :  » Moi, je ne peux pas être solidaire de la classe ouvrière arabe, puisque celle-ci participait à notre oppression » (01).

Iqbayliyen nni n tmanaɣt, akken llan warraw-nsen sawalen asen ala s tegnawit*. ddan u fsin am tqeṭṭit deg ubiṣar. Kkaten akk amek ur ten-ttaɛqalen ara d iqvayliyen i llan. Wten akk amek ara sebɣen d aɛraven, ad uɣalen d wid ifen, acku icuba-asen Yillu d aɛrab i yfehmen imi ɣur-sen « nnesxa » d « tutlayt n Sidi Ṛebbi » (ula d tagnawit n tmanaɣt).

« Aqbayli » n tmanaɣt, mi d-ufiḍ, mi d-skefleḍ iẓuran-is d aqbayli, imaren ak d-iɣer tasurett-is, ak yini: « iiih, akk-a, s tidett ula d nekk d aqbayli am kunwi, maca d agi i luleɣ, ttusemmaɣ d anjirwat i lliɣ, ara qqimeɣ ». Qqaren-d stegnawit-nsen: « anna melɛasima, zadet, mlzzayer ɛasima ya xu… ». Tiḥdayin qqarent diɣen: « anna bent ɛaṣima ya xti… ! ma ranic sḥab ǧbel qbayel fayḥin kima ntuma…. ».

Asmi kecmeɣ ar centre FPA n Lqebba -Kouba) deg useggas n 70, amunitur iga-d yiwen wumuɣ* iseṭṭaɛ-itt deffir-neɣ. Umuɣ-agi ires-d akk anida i lulen imunan* nni. Nufa wid nni akk yettarran iman-nsen d aɛraben ziɣ d iqbayliyen. Iqbayliyen yettenḥasaben d iqbayliyen, ala wid yettmeslayen taqbaylit, ur ttṣeḍḥin ara yi-s.

Wamag akk wiyaḍ n tmanaɣt, tarewla tmennaɛ …! Ugaren lxubata nni n asmi tella Fransa i tmurt nneɣ. Nnif d ttrugza, ɣer imesdurar. At temdint enzan am izamaren di rreḥba*, berran deg jaddit u randan-d am uxannab* deg lgirra nni urumi. Ikcem-d s tmitrayiṭṭ-is d upaktag-ines akken at-yeqbel ufransis.
Ihi, akk-a llan iqvayliyen neɣ inekkaren n laṣel, acku akk-a i sen-yeshel akken ad idiren d waɛraven n lzzayer.

Lemɛani n dunnit

01) Mohamed Boudiaf dans son journal El-djarida, sait combien de fumeurs qui fument et de chiqueurs qui chiquent en Algérie, mais jamais le nombre de kabyles emprisonnées dans les geôles du pouvoir de Boumedyen ( Par Mas Md A. Bessaoud dans l’une des revues d’agraw imazighen). 70% deg imeɣnasen n ukabar PRS d Iqbayliyen (voir l’opposition en Algérie depuis 1962 de Ramdane Redjala). Ddan d iwaziwen akken ad sbedden Mohamed Boudiaf d aselway n Lzayer.
walit adlis des petites gens….2000 n Mas Md a. Bessaoud). Ayagi iqvayliyen izelmaḍen iseggasen n 70, ddan, ttɛawanen ifalistinen ak d amennuɣ* af uɣrum n imtɛarben ttemtɛarbin n Lzzayer.

02) Llan igad ig qqaren s t: « kan djeddi qbayli » (jeddi illa d aqbayli). Yak ma jeddi-k d aqbayli, ula d kečč d aqbayli.

(001) Expressions: « Yiwen n waɛrab yaɛmer ssuq ».

(002) Aɛrab, ma yerwa ak-yečč, ma yelluẓ ak-yečč. (ak yečč s yiɣil ne s wawal azidan).

Amawal:
alsi: humain /akasan: haine/ izanǧirwa/algérois/imuhaṛ: nobles /ijelafen: rénégats /wumuɣ: liste /imunen: stagiaire /amennuɣ: lutte/tagnawit:parlé arabe algérois/rreḥba: ssuk n lmal udaynin/uxannab:inzam am uxerfi, qui a vendu son âme au diable.

Hand Berkouk

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here