Tudert n tneqlett

0
433
Iflisen n llebhar
Iflisen n llebhar

TAMURT – Llqim n tfellaḥt i tt-itabɛen, teddem amkan di yal n timiwa n tmura deg ager-akal ula ttigzirin di Ṣeḥra. Imaziɣen ɣur-sen tamusni tameqqrant ɣef ayen yaɛnan llqim n uẓebbuj (aḥeccad), ad sfuktin tarwa n tmeɣrusin daɣen ula s ttizdayin n ttmeṛ u daɣen ssnen ad neqqelen tajnant seg asmi i d-lul dunnit.

Armi d lgirra yagi n Walman taneggarut (39/45), imaziɣen ttidiren di tdamsa. Temɛict-nsen xilla seg ttejra am tneqlett (tameɣrust) i tazart ak ttzemrin i zzit. Dagi nextar amkkan anida llqim n ttejra am tmeɣrust ttzemmurt anida ɣur-sent amekkan ameqran, ɛadik di tmurt n Iqvayliyen.

Taneqlett/tameɣrust
Ttejra i d-nettaf meṛṛa di lweḍyat d teɣza* i Tmazɣa sumata. Maca nettaf-itt-id di yal tamiwin ɣas deg imukan aɛlayen ger 1000 ar 1200 n lmitrat n taɛli n idurar. Tagi d tejra i yettidiren di yal akal u yernu tettqenniɛ s kra n ubeddi n ufellaḥ ar ɣur-s; neɣ teṭṭalab-as i wagi azuḥ n uṭehelli. Amedya: nnqec s ugelzim, ameggel s yezgaren d unegzum n ifurkiwen n diri neɣ n zzyada yullafen si tama ɣer tayeḍ.

Ternuḍ daɣen afras-is teḥwaǧi-t, tukksa n uhicuṛ ɣef dawa-ines akken ad temnaɛ ɣef tmes di lawan unebdu.

Abakur: figue biffée donne deux récoltes par an, la première sur le rameau de l’année précédente (figue fleur abakur), la seconde sur le bois de l’année (figues normales) ou tibexsisin.

Tadekkwart: ddekkwar agi ttgen-t d isaɛlaqen i tmeɣrusin deg wayur n yunyu, mara akken taneqlett teggar-d iqerqucen. Sebba-s i wakken ur tesseɣlay ara aqerquc nni ara d-ger. Akken a ad teqwu Lɣella n ubexsis, s yenna ṭraḥi deg ara fesrent tɣellin (iferugen, idenyan, idencen) n iniɣman ara yuɣalen d tazart.

Le caprifoliacée est un figuier à fleur mal non comestible. On l’appelle aussi : dekkwar ou tadekkwart. Les capricieuses sont suspendus en chapelet aux branches des figuiers d’automne (i lexrif) pour assurer la fécondation.

Taɛmriwt/taɣanimt
Nettaf-d m kul lexrif di lawan n lexrif af ifurken n useggas. Yella xilla n leṣnaf di ccetla yagi i wumi qqaren taɛemriwt s gur Iqvayliyen n teɣzut n Summam neɣ taɣanimt akken s sawalen anida nniḍen. Llun n ṣifa-ines, ttamellalt, ɣezzifet (tegma s teɣzi). ad ten-afem s lqewwa-nsen i tama n Iqvayliyen sumata.

Imiflis/taɣliḍt/tadelḥa/aberqac/abelɣenjur/abuɣenjur.
Tibexsisin is ttizegzawin di llun-nsent u ɣezzifit ula d wigi. Mara teṣṣemḍi tbexsist-is, teggar-d ticraḍ s lqewwa ttiɣezfanin sufella deg uqelmir armi ttiṭ-is (queue).

Ajanjar/tabeṛṛant
Tigi d timeɣrusin i d-ittaken tibexsisin ttiberkanin. Ajanjar lexri-is meqqer, uwfayi, aṭṭas af tidak n tbeṛṛant. Γezzifit diɣen, ruḥent qrib ttmatalent tidak n ubuɛenqiq. Llun agi n lexrif izad xilla i tazart.
Ma ttabeṛṛant, nettat tibexsisin-ines ruḥent ttimdewwerin, ttiwezlalin di lewfa-nsent, ttibelbaḍin am acamma.

Daxel gant ttizeggaɣin am tddellaɛt u lḥebb-nsent d abninan am ackit. Mara uɣalent ttazart, d lemxeyyer akk di leṣnaf n lfakya n tmeɣrusin. Anagar tazart n ujanjar i yecban tin tbeṛṛant. Weǧin ad tafeḍ aḥbub neɣ aɛeqqa n tazart-nsent yerka neɣ izdeɣ-it iwekkiw am iḥbuben n leṣnaf nniḍen. Dima daxel-is am lmerjan*.

Amawal :
Caprifiguier: dekkwar/idekkaren (le fruit), tadekkwart/tidekkwarin (l’arbre), abakur,/ibakuren, tabakurt/tibakurin (l’arbre).
La claie: tiɣlelt, tiɣellin, aferrug/iferrugen, adenyen/idenyan, idennec/idencan.
Figues séches: aḥbub/iḥbuben, aqjaj/iqjajen, aɛqqa/iɛeqqayen
Lmerjan: pure
Ifurken: rameaux
taɣzut, tiɣza: la vallée (ées)

Les expressions:
Taneqlett n Belɛajuḍt, tewwa : allusion à l’envie de profiter du bien d autrui.
Ruḥ ad tɛellqeḍ dekkwar : va t’amuser, va voir ailleurs, va te faire foutre !… etc.
(Traduit du français d’après l’encyclopédie berbère. série VI. Arzuges /Antilope. page 858).

Hand Berkouk

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here