TAMURT – Meslayeɣ-d yagi af yismawen i ilaq ad ddun deg usufeɣ n tjaddit nneɣ deg ṭṭlam n leqrun imnekcemen. Ayagi xedmen-t xilla n Iqbayliyen d imaziɣen sumata deg iseggasen nni, asmi i d-yesseɣli uḍabu azayri lḥers si 1963 af uqvayli. Ihi, ussan agi kan, yessemlal-iyi-d Yillud d yiwen umdan n tama n Iazzugen iwumi qqaren : T-Massinissa. Yernu argaz agi izmer ad yili ɣur-s laεmer n quset (40) n iseggasen di tmeddurt ines. Issemlal-iyi-d diɣen Yillu d yiwet n teqvaylit, dima deg Iazzugen, tin iwumi semman Kahina. Tagi diɣen ɣur-s di tudert-is azal n caret semmus* (30) n iseggasen.
Bɣiɣ kan ad d-iniɣ dacu yeǧǧan armi xilla n twaculin tiqvayliyin mazal ttsemmint ar tjuddwa n ibeṛṛaniyen ? Dagi qesdeɣ-d xilla n ismawen yeqqenen ar ddin n waεraven-inselmen. Nekki wi yi-icban, gummaɣ ad fehmeɣ acuɣer ? Γas akken iadda fell-aɣ lbaṭel aqerḍal seg-asmi Lzayer tewwi timunent-is, akken ugin iqvayliyen d teqvayliyin sumata ad ttgezmen di ṛṛay akken ad ilin, ad idiren d Iqvayliyen, d imaziɣen, fiḥel ma ssenden ar uberrani.
Llan diɣen kra n widak i yεecqen deg irupiyaniyen, akka am widak yettaken ismawen n tarwa nsen ar wid yettcabin neɣ icuban maḍi ar wid n uberrani. Amedya : llan am isemawen : Kamelia (yusa-d si Kamal). Yernu Kamal, Mourad, Boualam, d isemawen n Turk. Illa Sabrina, d isem alaṭini. Illa Sarah, d win n tyemmatt n wudayen.
Illa Lila netta yusa-d seg isem n taεravt Leïla (la nuit). Illa Nadia, d aslavi* (slave) yusa-d si tama n russe. Linda, d win n tmurt n Spenyul, atg.
Kra deg Iqvayliyen ur uminen ara s yiman nsen, ur f kan ara azal i tjaddit nsen. Mazal iten deg tlam n meɣrud iten-yeblan ar tura. Ihi, sexraven tira n yisem akken ur ittili n urumi, ur yettbin n waεraven-inselmen. Deg umedya neqqar as : « Ur yedda d weksum, uryedda d uglim ». (Amedya yagi yecmet, ur t-id-qqaret ara zzat imawlan nwen neɣ zzat n widak i tettqadarem.
Maca am widak n Iqvayliyen kan iman-nsen. IllaYidir, Meẓyan, Meqran, Akli, Lwennas neɣ Lunis, atg.
Kra deg-sen n widak n tlawin. Illa :Jeǧǧiga, Tawes, Ferruǧa, Tassaεdit, Malḥa, sekkura, atg. Ismawen agi merra ḥala iqvayliyen i ten-ittsemmin. Acku, aεraven sumata, deg laεmert ad semmin i tarwa-nsen s wid n Uqvayli (seg wiggi i d-uriɣ s nnig).
Zemren kra deg-wen , ad yili ttwaregmen yagi af yismawen nsen imi mačči seg wid yeqqenen ar ddin.Tella yiwet n tmusnawt isemis Tassaɛdit Yacine, i lgirra nni gar-aɣ d Ifransisen, yuɣi-tt lḥal deg uɣervaz anda ttmeslayen ḥala taεrabt kan. Ihi, nettat ttkellixen, ttmesxiren af yisem ines imi isem-is mačči n waεraven.
Acku, Aεraven ttwalin ilaq akk imdanen ad ilin am nutni, ad ttmeslayen tagnawit nsen, ad ttamneḍ s tneslemt-nsen, atg…. Ma akkagi, dinna ak-erren d ameddakel nsen. Ihi, ekkert tura, d lawan akken ad d-binem d agdud i tellam am kunwi am nutni deg ddunit.
ISEMAWEN N TEḤDAYIN
Aanyas. Dihya. Ghanima. Guraya. Blatta. Durya. Fatty. Cavḥa. Duha. Dalina. Dunna. Durya. Damya. Athenna. Jedjiga. Jesna. Kella. Karin. Linisa. Luna. Lundja. Lemta. Malza. Mathiya. Medussa. Mesratha. Mettat. Micha. Skura. Siss. Verja. Yanna. Wamsa. Tarves. Tanya. Tanit. Tanina. Wanda. Tawa. Tessa. Thalma. Thalwa. Tifa. Tifrekt. Tigmi. Wezna. Tuzya. Tina. Zila.
ISEMAWEN N WARRAC
Aavis. Addi. Addu. Afsan. Aker. Akil. Akli. Amyas. Amdur. Amnas. Amrus. Annes. Argan. Antal. Azmar. Aras. Azwaw. Bessir. Berkan. Birsel. Birzal. Branis. Bugud. Dali. Dalin. Dalliz. Dalmas. Dammir. Darras. Darren. Darwel. Dassine. Dersun. Dillan. Faras. Farinas. Farrar. Fayed. Filal. Firman. Firs. Fughal. Gana. Garam. Garas. Gassy. Gaya. Ghizel. Guda. Gulussa. Guram. Gurzil. Hamin. Harras. Hashar.Hdidu. Heddur. Heg. Helly. Hewari. Hiden. Hider. Hidus. Higg. Higgen. Hillen. Ibba. Ibsa. Iddas. Iddras. Idren. Idri. Idril. Ifni. Ifrek. Iggas. Igmazen. Igmi. Iken. Ikfar. Iles. Illal. Ilman. Ilyas. Imgaryef. Immel. Imnan. Imran. Imren. Imruch. Imsen. Inisen. Irin. Irmin. Irris. Islim. Issis. Jennad.
Kelman. Kemlan. Kemman. Kennan. Ketam. Killen. Kinan. Lemmaz. Lewnas. Lunis. Madghan. Madghi. Madghis. Madjer. Magher. Maksen. Manan. Mani. Manis. Maqrin. Marasen. Maris. Marsden. Marsan. Massar. Massin. Massinas. Massyl. Mastan. Mathul. Mesray. Mestan. Mezghen. Mezyan. Mezzat. Miknas. Mira. Mizwar. Msiven. Mudar. Müqren. Nabel. Nefus. Nilsen. Qasi. Qussun. Sedrat. Seghruch. Selkam. Sennas. Sharas. Sifaqs. Sumak. Takfar. Tashfin. Tatas. Thalsa. Timsi. Tumert. Uhadun. Umnay. Unan. Unnis. Uqussum. Vadis. Waghlis. Wagnun. Wallen. Walman. Wandy. Wanesh. Wanja. Wannes. Wansar. Wanugh. Warzem. Wassim. Wassin. Wattas. Wezmmar. Wehlas. Wifren. Willen. Wizzu. Yann. Yefrek. Yenni. Yezuren. Yidir. Yuva. Yuran. Yursen. Zareg. Zeggan. Zellag. Zellal. Zellil. Zemmur. Zenag. Zenat. Zerrur. Zil. Zillalsen. Zillen. Ziri. Zirin.
Ad ten-tafem ismawen agi deg udlis : « Quelques pages de notre histoire » (ancienne et récente) n M. A. Bessaoud i d-yessufeɣ iman-is ak d Saïd Aït Amer,deg useggas n 1993 di Lpari tamanaɣt.
Hand Berkouk
