Ass n umezruy (IV)

0
439
Tamurt nnegh
Tamurt nnegh

TAMURT – Akwen-d smektiɣ kan yiwet n tawinest* n tinawt anda ik-yenna : « timsirt* tamenzut s taεravt tettwaxleq-d deg useggas n 1833 ; akken kan tamharsa* tessers tibalizin-is ». Inna-d diɣen : tamsirt tamenzut s teqbaylit tettwabda-d armi 1881 (01) ; segimi i sefsan* tanaḍt* n usaεreb* n 1865 armi d 1877*(02). Ayen i si iglan s usaεerreb ula d tmiwa timazɣanin*. Cwi kan tamharsa « tuɣal-d ar ubrid » tagara nni i taεrabt i wumi fkan afud, maca s wudem n ddin ineslem. Iqvayliyen di tallit nni, mazal ur d-ukin ara seg meɣrud i ten-yewten akken ad d-lhun, ad gen lewhi d wayla-nnsen am nutni am medden deg umaḍal sumata.

Twalam belli tikerkas i d-snulfuyen si 1962 uḍabu n ignawiyen (aεraven) d tegnawiyin akken aɣ-ssimesen. Tagi gan-tt-id si taluft nni n 1949 ; asmi i « sdermen taseɣlit » i nwan ad sbedden imeɣnasen imezwura am Si Wali Benaï d imdukal-is (06). Tagara nni, wid i d-yeggran nɣan-ten s ufus n watmaten nnsen. Ihi, akka i tḍerru ddayem mara yili agdud yeḍfer tikti, tasnakta n uberrani. Uleqrar tarwa-nnsen ad-ggri deg twaɣit. Aqlaɣ lla nettxellis inezriyen* i xedmen wid n tegrawla 1954.

Nekkni, akken nebɣu nella d imṭurt-a, ur nezmir ara an-ili am ignawiyen (aεraven). Yernu nekkni d azref nneɣ, acku d ayla nneɣ kan i fi nettnaɣ. Werǧin nqelleb akken aεraven agi a ten-err d imaziɣen s udebbuz. Akken d yenna Dda Muḥend deg awal-is : « tamuzaɣt inu ur tesεiḍ deg-s qessiḥen*, maca d tiririt kan i taεerrabit taḥersit* i yekkaten i wakken aɣ-temḥu, aɣ-tessenger deg akal n llejdud nneɣ » (03). Yerna-d wergaz agi : « ma ayaziḍ n Ben Bella icennu s taεrabt, nekk win-iw ad yecnu s tmaziɣt ! ». Ma d tamharsa d imaruyen-is, illa wayen i yuran nnan-t-id d tidett, illa wanida sneqsen deg-neɣ xilla, maca ur illa d acu ara yessirem umdan ar ɣur win ara d-yassen akken ak-yerr ddaw as, d akli-is.

Atnad yakk, wigi i wumi neqqar « atmaten n tmara », illa kra d-qqaren n wayen igerzen si 62 ar ass-a ? Ayen i yexdem umharsu afransi i lla txeddm-it dderya n Bexta.
Afransi yeqqar-d zik : « kunwi d igulwaten, d ifrasisen !… », Izegzawen* agi lla d-qqaren ula d nutni : « kunwi tcettelem-d deg udrum εarav si Cam ». « Kunwi d nekkni yiwet n twacult, yiwen uẓar, yiwen ddin ak d tutlayt ! ». « Yak tumnem s Muḥemmed aεrav ucviḥ ! ». « Ihi, tura kunwi d nekkni ulac afaruq, ulac ubeddel, awexxer ! Tamurt agi ttaεravt d ttineslemt. « Tura yewwi-d ad tertim* ar udrum aεrab-ineslem akken a wen-yeg Nnbi aεrab amkan deg lǧennet-is ».

Xas akken gan tijuεal* kra n imuta* am Bugeau d wiyaḍ, acukan, mara n wali ayen yura Mas Hanoteaux ak d imrabḍen irumyen, dayen i yggerzen s waṭṭas. Xas akken ayen akka uran i lfayda nnsen ula d nutni. Maca, izukar (aεraven), d acu akka d uran fell-aɣ yelha akken a ten-id nadder deg ayen ilhan ? Ulac !
Llan deg-sen widak iɣ-yerran tajmilt, acku nnan-d, uran-d tmusna* d umerkid* nneɣ. A lukan d unag, dayen nniḍen ara nɣer. Imnekcem mara d-yas, ad yewwet amek ara k-yerr ddaw-as, d ulac neɣ ad yewwet amek ar k-yerti ar wactal-is akken « ak-yesseblaε », ak-yerr am tefjurt n sekker deg lkas n waman illan daxel-is, maca ulac-it d afjur sekker nni. Afransis yugi ad yerti Iqvayliyen ar udrum ines, maca mačči am aεraven- inselmen.

Acimi ? Afransis yeḥsib ara nekkni am netta, maca irra iman-is belli yif-aɣ. Ur n uklal ara a neddu deg ubrid ines.
Ma d imnekcem aεrab-ineslem, yeḥsa belli ur tesεiḍ dacu i d-yusan s nnig nneɣ ala taqrant-is. S yiss i lla ttzuxxun, lla ttkellixen iqbayliyen d teqbayliyin ar tura (06). Wamag, laṣel neɣ actal nnsen, ur zmiren ara ad aɣ-mutlen ar wayen yelhan.

U daɣen, ignawiyen (aεraven) xeddmen tasnakta* temxallef af tin yessexdem umharsi afransis. Ineggura-ya ugin a nerti d ifransisen, izuka*r nnan-ak : ad tertim s wudem n tneslmet d tutlayt yeddan yid-s. Maca, ilaq ad twalim : ddin ineslem d tutlayt si yura uqran, am umutur n tumubil ak d lisans i si itteddu. Yal yiwen ilaq as wayeḍ akken ad yeddu ar zzat (04).

Hand Berkouk